Đây là câu hỏi mà nhiều Phật tử Việt Nam đặt ra trong quá trình tu học và suy tư về giáo lý Phật đà. Câu hỏi này phản ánh sự lo lắng tự nhiên của con người về vận mệnh linh hồn sau khi chết, đặc biệt là khi rơi vào các cõi địa ngục do nhân quả tạo nên. Để trả lời câu hỏi này một cách chính xác, chúng ta cần hiểu rõ về bản chất của Phật tính, cơ chế hoạt động của nghiệp lực, và mối quan hệ giữa tâm thật và tâm giả trong Phật pháp.
Theo lời dạy của Đức Phật trong kinh Pháp Hoa, có một câu chuyện rất ý nghĩa về viên ngọc quý ẩn nơi áo quần. Câu chuyện này minh họa một sự thật sâu sắc về bản chất của tâm. Một người nghèo khổ đi xin cơm vì không biết sử dụng được viên ngọc quý mà người bạn giàu có đã giấu trong áo quần của mình. Khi người bạn chỉ rõ vị trí, người này mới nhận ra và thoát khỏi cảnh đói khổ. Cũng vậy, chúng ta trong cuộc sống đang cầm cố theo những thứ tạm bợ hư dối, vì không biết tìm ra cái thật, nên mãi trôi lăn trong sâu đường sanh tử.
Bản Chất Của Phật Tính Và Nghiệp Lực
Phật tính là cái chân tâm luôn hiện tiền trong mỗi chúng sinh, không bao giờ bị mất đi, không bao giờ bị nhiễm bẩn. Tuy nhiên, vì chúng ta quên mất tâm thật này và chạy theo những dục vọng tạm bợ của thân xác, nên tâm thật bị che khuất bởi lớp mây mê trần lao. Điều quan trọng cần hiểu là: tâm bệnh, còn Phật tính là cái chân tâm luôn sáng suốt.
Địa ngục không phải là một nơi nào đó ở xa xôi, mà là kết quả của các hành động xấu mà chúng ta tạo ra. Theo Phật pháp, địa ngục là do nghiệp tạo mà nghiệp là do tâm lẳng xạng diễn tạo nên. Khi rơi vào địa ngục, thân giả sẽ chịu khổ, nhưng Phật tính không chịu khổ. Lý do là vì Phật tính không bị ràng buộc bởi hình thức, không bị hình phạt bởi bất cứ thứ gì bên ngoài.
Tâm thật là nguồn gốc của giải thoát trong Phật pháp, không bị tử sinh ràng buộc
Con người sống ở thế gian cóể theo dõi cuộc sống của những người giàu có sung sướng hoặc những người nghèo khổ đói khat. Khi thấy ai sang cả sung sướng, người ta tự hỏi liệu Phật tính có sung sướng cùng người đó không? Tương tự, khi thấy ai chịu cực khổ, người ta lại lo ngại Phật tính có chịu khổ cùng không. Nhưng thực tế là những trạng thái này chỉ là những biểu hiện của thân xác khi mang theo nghiệp. Thân là táp bộ, còn Phật tính là cái chân tâm luôn hiện tiền.
Khác Biệt Giữa Thân Giả Và Phật Tính
Chúng ta cần phân biệt rõ ràng giữa thân và Phật tính. Thân xác là một vật chất tạm bợ, sinh ra từ nhân duyên, cuối cùng cũng tan rã. Thân mang theo các bệnh tật, đau khổ, và cũng sẽ trải qua các giai đoạn lão hóa. Những người sống sung sướng hôm nay, ngày mai có thể bị bệnh tật hành hạ, rồi một ngày nào đó thân thể sẽ lão suy, cuối cùng rồi sẽ chết đi. Không có gì báo đảm cho thân xác, bởi vì nó là hư dương mà thôi.
Nhưng Phật tính thì khác. Phật tính không rơi vào địa ngục cùng với thân. Mặc dù thân phải chịu những hình phạt do nghiệp tạo, nhưng Phật tính vẫn duy trì cái sáng suốt tự nhiên của nó. Đây là một sự thật rất sâu sắc mà Phật giáo dạy về cơ cấu của con người.
Nếu chúng ta cứ bám víu vào thân, tin rằng thân là mọi thứ và lo sợ cho thân, thì chúng ta sẽ bị lệ thuộc vào những thứ không báo đảm. Chính vì vậy mà người tu Phật phải tỉnh ngộ về bản chất thân và tâm, để có thể tìm ra cái thật, cái sáng suốt mà không bao giờ bị rơi rớt.
Tâm Thật Là Mục Tiêu Của Tu Hành
Tâm thật chính là tâm Phật—đó là cái tâm bình đẳng, không sợ hãi, không bị ràng buộc bởi bất cứ thứ gì. Vì quên mất tâm chân thật này, chúng ta chạy theo những thứ lẳng xạng điên đảo, do đó phải chịu đủ thứ khổ đau. Nhưng nếu tỉnh ngộ biết rằng những thứ đó là hư dương, thì tâm chân thật sẽ liền hiện ra ngay, không cần phải tìm kiếm ở đâu xa, cũng không phải do ai đem đến.
Người tu Phật nhất là tu thiền, tức là làm một công việc rất chân thật, rất cụ thể. Không phải tu để có những hào quang hay được tâm thông, mà tu để phá tan trần lao, để cho tâm rối loạn lâng lặng lại. Khi tâm lâng lặng rồi, cái chân thật sẽ hiện tiền. Như một chiếc lu nước bị bẩn, nếu để yên một thời gian để cả bẩn lắng xuống, thì nước sẽ trở nên trong sáng, ta có thể nhìn thấy trời, đất, mặt mũi mình hiện rõ trong lu nước.
Lúc nước bị bẩn và nhìn không thấy tội, đó là vì bẩn còn hòa tan trong nước. Biết rồi, chỉ cần để yên cho bẩn lắng xuống thì nước trong hiện tiền, không phải tìm kiếm nơi đâu xa. Nếu cho rằng bỏ nước bẩn để tìm nước trong thì nhạc công vô ích. Ngay nước bẩn mà biết lắng xuống thì thành nước trong.
Quá Trình Tu Tập Để Nhận Ra Tâm Thật
Tại sao chúng ta mê lầm làn xuống theo những thứ lẳng xạng điên đảo? Đó là vì tâm bệnh chúng ta chạy theo những dục vọng hư dương. Nếu tỉnh ngộ biết rằng chúng là hư dương, tâm lẳng xạng sẽ lâng lặng lại, và tâm chân thật sẽ hiện ra ngay. Chúng ta không cần phải đi đâu xa, không cần phải tìm kiếm trong những nơi khác, chỉ cần nhận ra cái thật, buông xả những thứ giả mạo là đủ.
Người tu Phật phải hiểu rằng tu không phải là để tìm cái gì, mà là để buông bỏ cái gì. Tu thiền đặc biệt là để phá tan những ám muội, để cho tâm rối loạn lâng lặng lại. Có những giây phút mà chúng ta không suy nghĩ gì cả, lúc đó rõ ràng chúng ta vẫn thấy, vẫn nghe, vẫn biết. Cái biết này không phải là cái biết do suy luận phân biệt hơn thua, mà là cái biết sáng suốt từ tự tính.
Cái biết do phân biệt suy luận là cái biết sanh diệt, táp bộ theo duyên. Còn cái biết chân thực thì không sanh diệt, không bị phân biệt. Chúng ta rất khó nhận ra vì cái biết do phân biệt quá mạnh mẽ nên mình cứ theo nó hoài, cái biết chân thật lại bị quên mất.
Tu là buông bỏ những thứ hư giả, táp bộ để cái chân thật hiện tiền. Đây là một việc làm rất chân thật, rất thực tế, không phải huyền bí, không phải màu nhiệm. Những người tu ngày nay hay tìm kiếm những thứ huyền bí, những hiện tượng lạ lùng ở xa xôi, cho đó là hay. Nhưng thực ra, những thứ đó đối với nhà thiền là những trò chơi trẻ con, không có giá trị gì cả.
Giải Phóng Khỏi Vòng Luân Hồi
Điều quan trọng nhất là chúng ta phải thấy, phải sống với cái chân thật, mới có thể cứu mình khỏi không rơi rớt trong ba cõi. Hiểu được như vậy, tu như vậy mới là người hiểu đạo. Còn nếu không thì muốn thoát khỏi đời sống trong trầm luân sanh tử là rất khó. Vì quên mất tâm thật nên chúng ta cứ lăn lộn trong sanh tử. Nhưng nếu tỉnh ngộ, nhận ra rằng mình vẫn sở hữu cái tâm chân thật đó, chỉ cần buông xả những ám muội thì cái tâm thật sẽ hiện ra, và đó chính là giải thoát.
Tâm chân thật không rơi vào tâm lẳng xạng, vì chấp nhận lẳng xạng là do mình nên tâm chân thật bị che khuất. Bây giờ biết rằng niệm lẳng xạng là hư dương, buông xả nó thì tâm chân thật liền hiện ra ngay. Không tự đâu được, cũng không phải do ai đem đến, mà là do mình tỉnh ngộ, do mình buông bỏ những thứ che khuất nó mà thôi.
Vì vậy, người tu Phật thực sự là người đã tỉnh ngộ được bản chất của tâm, hiểu rõ sự khác biệt giữa cái thật và cái giả, giữa cái chân thật và những ảo tưởng. Điều này là cơ sở để có thể thoát khỏi các cõi tồn tại tham khảo, để sống một đời tu tập đầy ý nghĩa và tiến gần đến niên bàn.
Trích trong: Tổng Môn Cảnh Huấn (Bộ 3)
