Trong lịch sử Phật giáo, hình ảnh Phật không chỉ là biểu tượng tôn giáo mà còn là sự gần gũi, thân thương với cuộc sống của người Phật tử. Khi nghe về Phật pháp lần đầu tiên, vua Ưu Điền tìm cách tạo ra một tượng Phật để có thể thường xuyên cung kính và thợ sáng tác. Từ nhu cầu tôn thờ chân thành này, pho tượng Phật đã trở thành một phần quan trọng trong đời sống tâm linh của mỗi Phật tử, từ những ngôi chùa trang nghiêm đến những góc nhỏ trong gia đình.
Nguồn Gốc Pho Tượng Phật Đầu Tiên
Theo Kinh Tăng Nhất A Hàm, ngày nào đó, Đức Thế Tôn nhận thấy rằng tứ chúng có phần giải đãi, khiến họ khát vọng chính pháp. Để hướng dẫn họ, Thế Tôn đã lên thuyết pháp tại cõi trời Tam Mươi Ba. Trong thời gian này, bốn bộ chúng ở nhân gian lâu không thấy Phật, bèn tìm đến hỏi Tôn giả A Nan. Vua Ba Tước Năm và Ưu Điền, những nhân vật quan trọng của thời đại, cũng lo sốt vì không được gặp Như Lai. Quan tâm đến sự lo lắng của vua Ưu Điền, các quan thần đã gợi ý tạo ra một hình tượng Phật để vua có thể “cung kính, thưỡa sụ, lì bái” như khi nhìn Phật trực tiếp.
Bằng trí tuệ phi thường, các quan thần dùng vàng, bạc và những vật liệu quý giá khác để tạc nên pho tượng Phật đầu tiên. Tượng được tạc từ gỗ tú giác đầu chiến đấu, cao bằng thước, khiến vua Ưu Điền vô cùng hoan hỷ và hết bệnh. Vua Ba Tước Năm cũng cho người dùng vàng ma đức tạo nên hình tượng Phật với độ cao bằng tượng của vua Ưu Điền. Đây chính là hai pho tượng Phật đầu tiên ở cõi Diệm Phù Đề.
Ý Nghĩa Sâu Sắc Của Tôn Thờ Pho Tượng
Ngay từ buổi đầu, pho tượng Phật được tạo ra không phải vì lý do trang trí, mà là để cho vua, rộng ra là cho tứ chúng có cơ hội “cung kính, thưỡa sụ, lì bái” – những hành động tôn kính mang ý nghĩa tu tập sâu sắc. Điều này khởi đầu cho việc tôn thờ Phật như ngày nay, tức là thờ Phật và lễ tượng Phật, những hành động luôn đi kèm với nhau.
Đức Phật ngồi thiền thiêng liêng với ánh sáng vàng quanh quầnhình ảnh
Trong truyền thống văn hóa Á Đông, năm vóc sát đất (lấy) là lời chào cung kính nhất. Chúng đệ tử chào Đức Thế Tôn theo cách này, “cúi xuống ôm chân Phật và đặt trán mình lên chân Ngài để tỏ lòng ngưỡng mộ, tôn thờ một bậc tối thượng”. Sau khi Phật nhập diệt, toàn thể tín đồ vẫn xem như Ngài còn tại thế, và cái cử chỉ cúi xuống ôm chân Phật vẫn còn tiếp nối tồn tại cho đến ngày nay và muốn ngàn năm sau. Cái cử chỉ này có công dụng làm cho tín đồ bao giờ cũng hình dung như Đức Phật còn ngồi trước mặt mình để chứng giám cho tâm lòng thành kính thiết tha của mình.
Tuy nhiên, chúng ta có thể thấy rằng, cử chỉ này về sau không đơn thuần là lời chào nữa mà bao hàm nhiều ý nghĩa, trong đó có cả sự quỳ nguyện, sám hối và cầu nguyện. Vân Lương Hoàng sám có đoạn: “Kính lấy vô lượng hình tượng Phật khắp cả mười phương, cùng tấn không giới, tượng vàng và tượng đá hương của vua Ưu Điền tạo ra, tượng đồng của vua A Dục tạo ra, tượng đá ở Trung Hoa, tượng ngọc ở Tích Lan, và hết thảy các tượng khắp trong các quốc độ làm bằng vàng, bạc, lưu ly, san hô, hộ phách, xa cừu, mã não…”. Trong sám hối này, nguyện cầu Tam Bảo đem nước đại bi mà rửa sạch tội lỗi nhân quả cho hết thảy chúng sanh hiện chịu khổ trong địa ngục A Tì và tất cả các địa ngục khác, làm cho họ thân tâm thanh tịnh.
Pho Tượng Phật Và Phương Pháp Tu Tập
Lễ tượng Phật rõ ràng cũng là một phương pháp tu, vì thế đã có những bộ kinh chỉ thuần về danh hiệu Phật, Bồ tát, nổi tiếng như Kinh Vân Phật, Kinh Tam Thiên Phật, Kinh Ngũ Bách Danh Quán Thế Âm. Đi kèm với những lễ tượng Phật là những sám văn lễ Phật sám hối như: Lương Hoàng sám pháp, Tứ bi Đạo Trường sám pháp, v.v. Những hành động này thể hiện sự kết hợp giữa tâm tu tập chân thành với hình thức biểu tượng bên ngoài.
Niệm Phật trong không gian trang nghiêm với ánh sáng yên tĩnh
Thờ Phật song hành với việc lễ lạy, cho nên bàn thờ Phật thường được quan tâm thiết trị tại nơi tôn nghiêm nhất của gia đình. “Bàn thờ Phật phải đặt chính giữa nhà (…). Nếu nhà lầu thì thờ Phật ở tầng trên”. Quan niệm thờ Phật như thế mặc dù đúng pháp, nhưng ít nhiều đã tạo nên sự xa cách giữa hình ảnh Đức Phật từ bi với đời sống chật vất, âu lo và đầy đau khổ của con người. Trong sâu thẳm tâm hồn, con người cần một Đức Phật gần gũi hơn!
Hình Ảnh Phật Gần Gũi Với Cuộc Sống
Pho tượng Phật đầu tiên rõ ràng được tạo nên từ chính cái “tình” của vua Ưu Điền đối với Phật. Hơn cả nơi tương tự của trai giái thường tình, vua nhớ Phật đến sinh bệnh và có nguy cơ mạng chung. Pho tượng gỗ tú tạc kim dung Đức Phật đã cứu lấy sinh mạng vua. Với vua, tượng gỗ cũng chính là sắc thân Phật. Và ở bên tượng, vua cảm thấy như đang ở bên Phật, gần gũi với Phật, thỏa được là lòng nhớ mong, khát vọng.
Như vậy, luôn được gần Phật hay gần tôn tượng Ngài là niệm hạnh phúc to lớn không chỉ với vua Ưu Điền, mà còn với tất cả chúng ta. Bên Phật như bên cha là nh, như bên mẹ hiền, bên suối nguồn thơm mát của tứ bi, trí tuệ. Từ ý thức đó, nhiều người muốn được hàng ngày chiêm ngưỡng Phật nên không đặt tượng Ngài trên bàn thờ, mà đặt ở những nơi mà họ sống nhiều nhất. Một cách rất ngẫu nhiên, trong nhiều ngôi nhà hiện đại, tượng Phật có thể xuất hiện ở bàn làm việc, ở kệ sách, trên chiếc đôn nhỏ, hay trang trí hơn là ngay lối vào ra. Khi đi đứng, lúc nằm ngồi, những người trong gia đình đều có thể nhìn thấy Phật.
Từ chọn thờ tôn nghiêm, Đức Phật đã bước vào cuộc sống bồng bềnh, âu lo cua con người trần tục. Một Đức Phật để thờ kính, lễ lạy nay đã trở thành một Đức Phật để gần gũi, chan hòa và để sống với… Rất có thể chủ nhà chỉ đơn thuần xem tượng Phật như là một kiểu tượng trang trí, nhưng không thể phủ nhận rằng họ cũng ít nhiều cảm mến được nét đẹp từ bi toát lên từ dung tượng Ngài.
Phát Triển Pho Tượng Phật Qua Các Thế Kỷ
Kiểu “thế tục hóa” tôn tượng Phật như thế cũng là điều tự nhiên. Song vấn đề lại gây tranh cãi khi có người quá yêu kính Đức Phật, đến độ để Ngài sống “quá gần gũi” với mình như câu chuyện sau đây: Một pháp sư nữ cho một người phương Tây thuê nhà. Một hôm, chủ nhà phát hiện trong phòng vệ sinh của chàng Tây trẻ có một pho tượng Phật. Chủ nhà lấy làm giận dữ vì cái lẽ bất kính áy đối với vị giáo chủ thiêng liêng của mình. Nhưng chàng Tây trẻ khẳng khẳng rằng, xét về niệm tôn kính, nếu so với chủ nhà, thì anh ta tôn kính Đức Phật không kém. Bởi lẽ, phòng vệ sinh là nơi anh sống nhiều nhất. Sau một ngày làm việc căng thẳng, anh trở về nhà và ngâm mình vào bồn tắm; trong những phút thư giãn hiếm hoi đó, anh có thể chiêm ngưỡng Đức Phật một cách trọn vẹn, không vương bận những toan lo của công việc hàng ngày!
Hơn hai mươi thế kỷ trước đã thế, nên không lạ gì khi trong thời đại ngày nay, chúng ta lại chứng kiến niệm khát vọng muốn kéo Đức Phật đến gần hơn nữa với cuộc sống trần tục của con người. Đức Phật đã ung dung bước ra khỏi gian thờ tự trang nghiêm để xuống vườn, đến cả chợn công viên. Ấn Độ có rất nhiều công viên Đức Phật, như: Buddha Park ở Kanpur, thuộc bang Uttar Pradesh, một trong những thành phố đẹp nhất của Ấn Độ, tọa lạc bên dòng sông Hằng linh thiêng; đây là nơi vui chơi của trẻ em nhiều thế hệ. Trong khi đó, Gautam Buddha Park ở Lucknow từ lâu đã là điểm đến thú vị cho những cuộc picnic, ngày nay phần nhiều được sử dụng cho những cuộc hội nghị mang tính chính trị. Một dự án khác, công viên Đức Phật ở Patna, dự kiến sẽ hoàn thành vào giữa năm nay, nằm cạnh đại lộ Fraser, nơi sẽ tôn thờ một phần xá lợi của Phật.
Công viên Đức Phật giữa thiên nhiên xanh mát với không gian yên tĩnh
Đặc biệt, tại phía nam thủ đô New Delhi có công viên Buddha Jayanti, được xây dựng nhân kỷ niệm lần thứ 2.500 ngày Đức Phật nhập Niết bàn. Nơi đây hàng năm diễn ra phật pháp hội đón đến hàng ngàn người. Ngày thường, trong công viên này, Đức Phật vẫn ngồi lặng lẽ hiện từ khi chung quanh Ngài có vô số cặp tình nhân đang ôm nhau thắm thiết. (Ở Ấn Độ, hiếm có cảnh trai gái thân mật với nhau giữa chốn đông người). Quả thật: “Trăng lên Dưới bóng Đức Phật Đôi tình nhân hôn”. Thái Lan nổi tiếng có công viên Buddhamonthon – tỉnh Nakhon Pathom, phía tây Bangkok, với tượng Phật đứng cao đến 15,8m.
Ở Lào có công viên Đức Phật Xieng Khuan, nằm phía nam thủ đô Vientiane, soi bóng xuống dòng Mekong. Công viên này được gọi là “thành phố tâm linh”, với hơn 200 pho tượng Phật giáo và Hindu giáo, đặc biệt là pho tượng Phật nằm dài đến 40m. Việt Nam có công viên Quách Thị Trang, nay mai còn có công viên Thích Quảng Độc, nhưng vẫn chưa có công viên Đức Phật!
Pho Tượng Phật Khắp Thế Gian
Không còn bất ngờ khi ở đâu đó, ta bắt gặp tôn tượng Đức Phật đang ngồi dưới một góc cây, trên một bãi cỏ, hay bên một dòng suối. Dù ngồi ở đâu, gương mặt Ngài vẫn an nhiên và nụ cười hiện từ có sức lay động mạnh mẽ. Những đứa trẻ có thể chạy đến chơi với Ngài; người làm vườn cũng có thể đến nghỉ mắt, ngồi uống nước bên Ngài. Ngài đã đản sinh dưới góc cây, thành đạo dưới góc cây và nhập diệt cũng dưới góc cây. Thiên nhiên gần gũi với ngài, cũng giống như ngài đã gần gũi với con người, không phân biệt giàu nghèo, sang hèn.
Hình ảnh Đức Phật giờ đây đã trở nên gần gũi, quen thuộc với con người, phương Đông cũng như phương Tây. Tại chốn phồn hoa đó hội hay nơi thôn quê hảo lãnh, chúng ta đều có thể bất ngờ gặp Phật. Nhà nghiên cứu Nguyễn Đắc Xuân ngạc ngưởng khi chiêm ngưỡng hình ảnh tôn nghiêm của Đức Phật tại chốn đề nhất ăn chơi Las Vegas – Hoa Kỳ. Nhà văn Văn Cảm Hải xúc động khi trông thấy Ngài tại ngôi làng cổ Marken – Hà Lan, ngôi làng có lịch sử ngàn năm Thiên Chúa. “Làng Marken nằm ngoài bán đảo ở vùng biển Amsterdam. Như có ai xui khiến, trong khi dạo chơi ngắm cảnh quan, bất chợt bước chân tôi kháp lại trước khe tường hẹp giữa hai ngôi nhà: Huyền bí trong kia khu vườn nhỏ, phía sau thân cây bạch dương trời lái, Đức Phật uy nghi hiện ra. Khuôn mặt Ngài cô nghĩ trên bụi hoa dạ mai mà u nhung tía như màu của đất dìu dàng phun lên. Ai đã mang tượng Phật đến ngôi làng cổ tữ ngàn năm nay chỉ có biết Chúa Jesus? (…) Tôi bất thần nhận ra mình chỉ là một hạt phân tử chuyển động, hòa tan và mất hút vào về đẹp vô ngôn của bức tượng Phật. Khuôn mặt từ bi, đôi tay như nhã xuôi theo cánh đủi mà tôi phải nhìn chân qua hàng rào mới nhìn thấy, Đức Phật hiểu thị giữa gió ngàn khơi hoang vũ”, anh kể.
Tượng Phật trong môi trường thiên nhiên tự nhiên với nước chảy hiền hòa
Tại tòa cao điện lớn, tại chốn thờ tôn nghiêm, trên một giá sách hay trong một góc vườn, một công viên rộng lớn, trong cảnh rừng núi thẳm u hay giữa chốn phồn hoa đó hội, Đức Phật diễm nhiên tĩnh tọa, não có khác gì. Khác chăng đó là tâm lòng của chúng ta đối với Ngài như thế nào mà thôi!
Theo Độ Thiên Đông/Giacngo.vn
