Trong quá trình học Phật, nhiều phật tử gặp những thắc mắc về tính chất của thế giới cõi âm, đặc biệt là về khái niệm “Thần Trung Âm” hay còn gọi là người cõi âm (Peta trong tiếng Pali). Đây là một trong những vấn đề dễ dẫn tới những hiểu lầm, vì kiến thức này không chỉ liên quan đến tu học mà còn ảnh hưởng đến nhận thức của chúng ta về luân hồi và nghiệp lực. Hôm nay, chúng tôi sẽ giải thích chi tiết về quan niệm này, làm sáng tỏ những sai lầm phổ biến và trình bày giáo lý đúng đắn theo kinh điển Phật giáo, đặc biệt là từ những tác phẩm như Abhidharma-Kosa (A-tì-Đàm Câu-xá) của Nhất Thiết Hữu Bộ.
Các Quan Niệm Sai Lầm Phổ Biến
Trong các tư tưởng và thuyết giáo của người Việt Nam, có hai quan niệm cực đoan về Thần Trung Âm mà chúng ta cần làm rõ. Thứ nhất, nhiều người cho rằng có một trạng thái tồn tại của vong linh trong vòng 49 ngày chưa được đi kiếp, và đó chính là những con người ở cõi âm. Quan niệm này xuất phát từ việc học hỏi từ A-tì-Đàm Câu-xá của Nhất Thiết Hữu Bộ, sau đó được người Hoa tiếp tục phát triển thêm.
Khái niệm về thế giới Peta trong Phật giáo Theravada được giải thích qua Abhidharma Kosa
Thứ hai, có những người lại cho rằng hoàn toàn không tồn tại những con người ở cõi âm, tức là không có cõi Peta. Cả hai quan niệm này đều không chính xác. Để hiểu rõ vấn đề, chúng ta cần quay lại những bản ghi chép Pali nguyên thủy của Phật giáo Theravada, nơi ghi lại rõ ràng về sự tồn tại của cõi này.
Giáo Lý Chính Xác Về Peta
Theo Pali Abhidharma nguyên thủy, quá trình tái sinh (patisandhi) của một loài hữu tình diễn ra như thế nào? Tâm thức lúc chết (cuti) liên tiếp sau từ tâm, chỉ kéo dài một sát-na. Điều này có nghĩa là khi một người chết, tâm thức do nghiệp lực điều khiển sẽ liên tục tái sinh ngay, không có tình trạng vong hồn vật vờ trong 49 ngày chưa được đi kiếp. Do đó, quan niệm về Thần Trung Âm trong 49 ngày là sai lệch.
Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là không tồn tại những con người ở cõi Peta. Thực tế, tái sinh, kết sinh hay tâm tức sinh vẫn xuất hiện ngay sau từ tâm để tái sinh vào cõi Peta, và tuổi thọ của loài này không nhất định là 49 ngày như quan niệm sai lầm về Thần Trung Âm. Peta là một cõi tái sinh do nghiệp lực và tư tưởng của người lúc sinh tiền điều khiển.
Peta là một cõi tái sinh độc lập được hình thành từ nghiệp lực và tư tưởng của người còn sống. Vì vậy, nó chính xác nhất được gọi là người cõi âm, vì thân của loài này được hình thành do tư tưởng của người còn sống trước khi chết. Do đó, có người cõi âm, nhưng không phải là hồn ma Thần Trung Âm mà là một loài chứng sinh có thực trong bốn đường ác đạo (cõi Atula, Peta, súc sinh và cõi khổ).
Hành Trình Hình Thành Peta
Người cõi âm (Peta) được hình thành qua hai yếu tố chính:
Yếu Tố Thứ Nhất: Nghiệp Lực Bất Thiện
Hình thành Peta chủ yếu do nghiệp lực bất thiện từ quá khứ, đặc biệt là những hành động xấu như tham lam, ích kỷ, bất nhân, ganh tỵ, khao khát tài tiền, dính mắc, luyến tiếc tài tính danh lợi ở đời sống chưa thỏa mãn được. Những hành động này như những hạt giống ác có sức mạnh mãnh liệt, nó sẽ nảy mầm trong một tương lai không xa, đưa tâm thức của người ấy vào một cõi đầy khổ đau và thiếu thốn.
Trong kinh Phật, Peta được miêu tả là những loài chứng sinh chịu thiếu thốn thực phẩm và nước uống
Yếu Tố Thứ Hai: Tư Tưởng Lúc Chết
Tư tưởng xuất hiện ngay khi từ tâm sinh ra đóng vai trò cực kỳ quan trọng. Ví dụ: Người bị chết đuối thấy mình đang chơi đùa với lằn hàu trong nước với sự sợ hãi cao độ. Hình ảnh này tạo một ấn tượng rất mạnh mẽ ám ảnh tâm thức người ấy. Tư tưởng chấp giữ hình ảnh ấy và tạo nên một thân tưởng do tư tưởng ấy sinh ra, khiến người cõi âm là một “ma chết đuối” như người đời thường nói.
Một ví dụ khác: Một người mẹ chết khi đang mang thai hoặc vừa sinh con còn nhỏ dại. Cô ta trở thành hồn ma ám bản của mình, mỗi hàng ngày ôm ấp đứa con trong tư tưởng để tự đả lửa mình.
Phân Biệt Peta Với Atula (Asura)
Có một loài tương tự khác gọi là Atula, được phiên âm từ tiếng Ấn Hán Viết là A-tu-la. Đây là loài “Atula đía” thấp hơn cõi người, cũng gọi là người cõi âm, nhưng có nhiều năng lực hơn cõi Peta. Người Hoa vẫn gọi chúng là Thần, nhưng chúng cũng thuộc bốn ác đạo, khác biệt với “Atula thiên” cao hơn cõi người, thuộc cõi trời Độc Giới (thường tranh chấp với chữ thiên cõi trời Đao Lợi).
Những người có tài năng và quyền lực, nhưng vì ngã mạn, tự cao, thích ra oai, điều khiển, khống chế người khác, dễ bị sân hận oán thù, nên bị đưa vào cõi Atula đía này. Loài Atula này cũng do tư tưởng sinh ra, gần giống như Peta nhưng có uy lực hơn. Thường họ hay quây phá những người oán trái với họ ở dương gian.
Ý Nghĩa Tu Học Từ Kiến Thức Này
Hiểu rõ về Peta và cõi ác đạo không chỉ giúp chúng ta nắm vững giáo lý Phật mà còn là cảnh báo to lớn về hậu quả của các hành động bất thiện. Mỗi tư tưởng, mỗi hành động trong cuộc sống này đều tạo nên những “hạt giống” tâm linh, sẽ nảy mầm trong đời sống tiếp theo hoặc thậm chí ngay trong kiếp này. Do đó, tu tập Phật pháp là hành trình chuyển hóa những tư tưởng bất thiện thành những tư tưởng thiện lành, từ đó thay đổi hướng đi của tương lai.
Bằng cách tu tập năm giới, phát triển từ bi, và tu thiền định, chúng ta đang tích lũy những nghiệp lực thiện, những tư tưởng cao quý sẽ hỗ trợ tâm thức lúc chết và dẫn chúng ta đến những cõi tốt lành hơn. Đó là lý do tại sao Phật dạy rằng việc tu tập ngay trong đời sống hiện tại là cực kỳ quan trọng và cấp thiết.
Tài liệu tham khảo:
- Abhidharma-Kosa (A-tì-Đàm Câu-xá) – Tác phẩm kinh điển của Nhất Thiết Hữu Bộ
- Pali Abhidharma Pitaka – Bộ kinh nguyên thủy Phật giáo Theravada
- Các kinh về luân hồi và tái sinh trong Tạng Kinh Phật
