Tác giả: Hòa Thương Thái Nghiêm
Trong hành trình tu tập Phật pháp, không ít Phật tử nghe đến khái niệm “sáu căn thanh tịnh” mà cảm thấy mơ hồ, khó hiểu. Đây là một trong những giáo lý sâu sắc nhất của Phật học, liên quan trực tiếp đến quá trình tu tập giải thoát khỏi vòng luân hồi sinh tử. Giới luật nhà Phật giống như chiếc thắt lưng bảo hộ, hay là dụng cụ dập tắt lửa, đặt giữa vòng tưởng và sáu căn. Nhờ có giới luật phòng vệ, sáu căn mới dần dần trở nên thanh tịnh. Một khi sáu căn đã được thanh tịnh, thì người tu hành đạt gần tới chỗ siêu phàm nhập thánh.
Tuy nhiên, để thực sự hiểu rõ về “sáu căn thanh tịnh”, chúng ta cần khám phá từng khía cạnh của giáo lý này, từ bản chất của sáu căn, sáu trần, sáu thức cho đến cách vận dụng vào tu tập thực tế.
Sáu Căn, Sáu Trần Và Sáu Thức Là Những Gì?
Danh từ “sáu căn thanh tịnh” đối với người không biết Phật pháp xem ra rất nồng cấn dễ hiểu, thậm chí cho rằng đáng buồn cười nữa. Họ cho rằng, đã là Tăng, Ni xuất gia thì sáu căn phải thanh tịnh. Nếu có Tăng Ni nào vì thời gian mà “mắc” ít chút nữ sắc và tiền tài thì báo chí lùm beng một cách ác ý “vị Tăng hay Ni này sáu căn không được thanh tịnh!”. Nhưng sáu căn là gì? Thế nào là sáu căn thanh tịnh thì các nhà báo cũng không biết nữa.
Thực ra, thuật ngữ “sáu căn thanh tịnh” rất có đạo lý. Sáu căn là toàn bộ phạm vi của sinh lý học. Đối với vũ trụ và nhân sinh, Phật giáo không phải là duy vật luận cũng không phải là duy tâm luận, mà chủ trương duyên sinh luận, tức vận vật do nhân duyên hòa hợp mà có.
Những giáo lý Phật pháp về sáu căn giúp người tu hiểu rõ về tinh thần tâm linh
Phật giáo xem con người là sự cấu thành của ba bộ phận: tâm lý, sinh lý và vật lý. Sáu căn nói trên đây thuộc về bộ phận sinh lý học, cộng thêm sáu trần thuộc phạm vi vật lý học, và sáu thức thuộc phạm vi tâm lý học, tổng hợp cả ba bộ phận này tạo thành cá nhân một con người. Sáu căn, sáu trần, sáu thức tổng hợp lại thành 18 giới. Căn trần thức giống như cái vạc ba chân, nương tựa vào nhau mà tồn tại, khuyết một không được. Khuyết một thì hai bộ phận kia không tồn tại được. Vì rằng, sáu trần và sáu thức phải dựa vào môi giới sáu căn mới có tác dụng. Sáu trần và sáu căn, phải dựa vào sự phân biệt của sáu thức mới có giá trị. Sáu thức và sáu căn phải dựa vào bóng dáng phản ánh của sáu trần mới có công dụng.
Hãy dùng một ví dụ: Sáu căn như cái gương, sáu trần là bóng dáng phản chiếu trong gương. Thực là con người phân biệt bóng dáng phản chiếu trong gương.
Bản Chất Sinh Lý Của Sáu Căn: Những Cơ Quan Sinh Dục Tinh Thần
Sáu căn, sáu trần và sáu thức là gì? Mỗi nói ra thì rất giản đơn. Đó là mắt, tai, mũi, lưỡi, thân và ý. Do tác dụng môi giới giữa 2 bộ phận tâm lý và vật lý mà nói thì gọi chúng là sáu căn. Chúng là những quan năng thần kinh về mặt sinh lý học. Mắt có thần kinh thấy, tai có thần kinh nghe, mũi có thần kinh ngửi, lưỡi có thần kinh nếm, thân có thần kinh xúc và ý có thần kinh não. Chúng là cơ sở của môi giới giữa tâm lý và vật lý, cho nên gọi chúng là sáu căn.
Sáu căn là những cơ quan sinh lý có thần kinh liên kết tâm lý và vật lý
Đối tượng tiếp xúc của sáu căn là sáu trần, tức là các loại vật chất thuộc phạm vi vật lý học. Là màu sắc và hình sắc được con mắt thấy, âm thanh được lỗ tai nghe, mùi hương được mũi ngửi, vị được lưỡi nếm, cảm giác trơn nhẫm, mềm hay cứng của thân tiếp xúc, và “pháp” là đối tượng nắm bắt của ý căn. Đó là sáu trần. Do sáu căn tiếp xúc với sáu trần mà sản sinh ra sáu thức có công năng phân biệt và ghi nhớ. Nếu chỉ có sáu căn, sáu trần mà không có thức thì đó là cái thấy ma, không phải là người sống nữa. Vì vậy, sáu thức là những ông chủ sử dụng sáu căn; sáu căn là công cụ tiếp xúc của sáu thức với sáu trần.
Giới Luật: Phương Tiện Bảo Vệ Sáu Căn Từ Luyến Hồi
Tại sao nói “sáu căn thanh tịnh?”. Bởi vì sáu căn là công cụ của sáu thức. Sáng tạo ra hành vi thiện ác lại do tác dụng của sáu căn. Người ta sơ dễ quanh quẩn trong vòng luân hồi sinh tử là do sáu căn không được thanh tịnh. Mọi tội ác làm ra từ thời vô thủy đến nay, đều do sáu căn tạo ra. Như, con mắt tham sắc, tai tham âm thanh, mũi tham hương, lưỡi tham vị, thân căn tham tiếp xúc với cái êm dịu và ý căn tham cảnh vui. Đã có tham thì có sân. Tham và sân là do phiền não, vô minh mà có. Hợp cả ba loại này thành hành động: tham, sân, si, ba môn độc kết hợp nhau, ác nhiều thiện ít, khiến cho cộng xa với ngày thoát ly sinh tử.
Công phu tu trì đạo giải thoát khỏi sinh tử không ở ngoài ba môn học: “giới, định, tuệ”. Nhưng, gốc chủ yếu của trí tuệ là giới và định. Do đó, công phu nhập môn phải bắt đầu từ thân và tâm, tu thân và tu tâm. Loại bỏ hết niệm ác gọi là tu tâm. Công phu chủ yếu tu tâm là tập thiền định. Loại bỏ mọi hành vi bất thiện gọi là tu thân; công phu tu thân chủ yếu là giữ giới. Mục đích giữ giới là hộ trì các căn, không để cho các chuyên xấu, lỏt qua các căn, vào tới nơi tâm, gieo rắc hạt giống sinh tử luân hồi.
Giới luật Phật giáo là phương tiện bảo vệ sáu căn khỏi những khuyết điểm từ luyến hồi
Vòng tưởng giống như cái dây dẫn lửa, thúc đẩy các căn tạo nghiệp. Giới luật nhà Phật giống như chiếc thắt lưng bảo hộ, hay là dụng cụ dập tắt lửa, đặt giữa vòng tưởng và sáu căn. Nhờ có giới luật phòng vệ, sáu căn mới dần dần trở nên thanh tịnh. Một khi sáu căn đã được thanh tịnh, thì người tu hành đạt gần tới chỗ siêu phàm nhập thánh.
Tiêu Chuẩn Thanh Tịnh Và Sự Hiểu Lầm Phổ Biến
Đối với những Tăng Ni bình thường, thì chỉ có thể dựa vào giới luật để phòng vệ sáu căn, chứ không thể nói sáu căn đã được thanh tịnh. Bởi vì, một người bình thường, trừ các giờ nháp thiền thì không thể tránh khỏi vòng tưởng. Vòng tưởng giống như cái dây dẫn lửa, thúc đẩy các căn tạo nghiệp.
Quan niệm thông thường là, một Tăng hay Ni không phạm giới thứ 5, không tham của không cho, không xen vào chuyện thị phi của người khác, thì tức là sáu căn thanh tịnh. Trên sự thực, còn tham và theo đuổi thụ dụng vật chất thì đã không thanh tịnh trong sáu căn, dù là xem, nghe, ngửi, nếm, mắc, chơi chỉ cần tham thích không bỏ thì đã là sáu căn không thanh tịnh. Vì vậy vấn đề thanh tịnh hay không thanh tịnh là vấn đề nhân nhiệm khó nhìn thấy (không kể quan hệ nam nữ và tiền tài v.v…) cho nên người ta ít chú ý.
Sự tu tập sáu căn thanh tịnh đòi hỏi sự kiên định và bỏ bế tâm
Theo sự phán đoán của tông Thiên Thai, cấp vị sáu căn thanh tịnh là thập tín vị, thuộc 10 cấp đầu trong 52 cấp vị của Bồ Tát; phải đoạn trừ kiến hoặc và từ hoặc, tương đương với đoạn trừ phiền não chướng và sơ tri chướng của tông Duy Thức; và với bước chuyển từ địa vị phàm phu phổ thông (gọi là ngoại phàm phu) lên địa vị phàm phu hiện trí (gọi là nội phàm phu hay hiện vị phàm phu).
Sáu Căn Thanh Tịnh: Sự Giải Thoát Hoàn Toàn
Nói rõ ràng hơn, sáu căn thanh tịnh không có nghĩa là không còn có sáu căn, mà có nghĩa là các quan năng sinh lý của chúng ta không còn chuyên theo cảnh hư huyễn của sáu trần nữa, không còn bị ngoại trần làm cho nhiễm ô nữa – một kết quả không thể tự nhiên nhân hạ mà có được.
Để dễ ghi nhớ, chúng tôi ghi lại sáu căn, sáu trần, sáu thức như sau:
Sáu thức: nhãn thức, nhị thức, tỷ thức, thiệt thức, thân thức và ý thức.
Sáu căn: mắt, tai, mũi, lưỡi, thân, ý căn.
Sáu trần: sắc, thanh, hương, vị, xúc, pháp trần.
Sáu thức phát động sáu căn tiếp xúc với sáu trần, sáu trần phản ánh trong sáu căn và được sáu thức phân biệt, ghi nhớ lưu lại. Rồi lại từ trong cái “kho” ghi nhớ, báo lưu ấy hiện hiện ra, phát động sáu căn tiếp xúc lại với sáu trần, chấp thủ sáu trần. Đó chính là nguyên do của cuộc vận động sinh tử luân hồi. Mục đích của tu tập sáu căn thanh tịnh là để đoạn tuyệt và siêu việt lên trên dòng chảy sinh tử luân hồi.
Sáu Căn Thanh Tịnh Và Công Năng Thay Thế Của Các Giác Quan
Theo kinh Pháp Hoa và kinh Nhật Bản, nếu thành tựu được sáu căn thanh tịnh thì tác dụng của sáu căn có thể thay nhau. Nghĩa là bất cứ căn nào cũng có đầy đủ tác dụng của năm căn kia: mắt, không nhưng thấy, mà còn có thể nghe, ngửi, nếm, tiếp xúc, v.v… tai cho đến mũi, lưỡi, thân, ý đều cũng như vậy.
Sáu căn thanh tịnh, có tác dụng thay thế nhau, là chuyện thần kỳ, quái lạ đối với độc giả bình thường. Trên sự thực, sáu căn chúng ta sơ dễ không có được tác dụng như vậy, là chính vì do tự chúng ta hạn chế tác dụng của sáu căn. Nghĩa là chúng ta dùng sáu căn để nắm bắt sáu trần, chấp thủ sáu trần, trở thành nô lệ của sáu trần, bị sáu trần chiếm lĩnh. Sáu căn không bị sáu trần chi phối, mê hoặc, dám tới tạo nghiệp nữa. Vì vậy mà gọi là sáu căn thanh tịnh. Sáu căn tuy vẫn tiếp xúc với sáu trần nhưng đã không bị sáu trần chi phối, mê hoặc, dám tới tạo nghiệp nữa.
Khi sáu căn thanh tịnh, các giác quan có thể hoạt động với độc lập hoàn toàn
Nói rõ rằng hơn, sáu căn thanh tịnh không có nghĩa là không còn có sáu căn, mà có nghĩa là các quan năng sinh lý của chúng ta không còn chuyên theo cảnh hư huyễn của sáu trần nữa, không còn bị ngoại trần làm cho nhiễm ô nữa. Đây là một kết quả không thể tự nhiên nhân hạ mà có được, mà cần phải thông qua tu tập một cách thành tâm và kiên định.
Kết Luận: Con Đường Tu Tập Sáu Căn Thanh Tịnh
Sáu căn thanh tịnh không phải là một trạng thái xa vời hay không thể đạt được. Nó là kết quả tự nhiên khi chúng ta tu tập giới luật, định và tuệ một cách kiên định. Từ việc giữ gìn sáu căn qua giới luật, rèn luyện tâm thông qua thiền định, cho đến phát triển trí tuệ thấy rõ bản chất của các pháp, chúng ta dần dần vượt thoát khỏi những xiềng xích của vòng luân hồi sinh tử.
Hành trình này không chỉ dành cho các Tăng Ni xuất gia, mà bất cứ Phật tử nào cũng có thể tu tập sáu căn thanh tịnh theo năng lực và hoàn cảnh của mình. Bằng cách tôn trọng các giới luật cơ bản, giữ gìn sáu căn khỏi những tác hại của các dục vọng, và phát triển định và tuệ, chúng ta từng bước tiến gần hơn đến giác ngộ và giải thoát.
Tài Liệu Tham Khảo
- Kinh Pháp Hoa
- Kinh Nhật Bản
- Dạy của Đức Phật về giới luật
- Giáo thuyết của tông Thiên Thai về cấp vị Bồ Tát
