Bất hiếu là một hiện thực khổ đau không hiếm gặp trong cuộc sống của chúng ta. Ai cũng biết rằng bất hiếu là tội lỗi, nhưng vì nhiều nguyên nhân khác nhau, tâm trí con người thường bị che lấp, dẫn đến hành xử sai lầm với cha mẹ. Đức Phật đã từng dùng một bài kệ để thức tỉnh tâm người con bất hiếu, không biết ơn cha mẹ và không tuân thủ lời dạy của cha mẹ.
Trong Phật giáo, hiếu nghĩa không chỉ là phẩm chất đạo đức mà còn là nền tảng của sự tu tập và giải thoát. Kinh Tạp A-hàm đã ghi lại một câu chuyện điển hình về sự biến hóa từ bất hiếu sang hiếu thông, từ sự mù quáng sang sự giác ngộ.
Bài Kệ Thức Tỉnh Người Con Bất Hiếu
Vào một buổi sáng, Đức Thế Tôn đắp y, mang bát vào thành Xá-vệ khất thực. Lúc ấy, có một Bà-la-môn tuổi già sức yếu, chống gậy, cảm bát, đi khất thực từng nhà. Đức Thế Tôn liền báo Bà-la-môn:
“Này ông đã tuổi già sức yếu rồi, sao lại còn phải chống gậy, cảm bát đi khất thực từng nhà?”
Bà-la-môn thưa Phật rằng:
“Bạch Cù-Đà-m, bao nhiêu tài vật có được ở trong nhà của tôi, tất cả đều giao cho con trai, cưới vợ cho con trai. Nhưng sau đó chúng lại đuổi ra khỏi nhà, nên phải chống gậy, cảm bát đi khất thực từng nhà.”
Vị Bà-la-môn tuổi già đi khất thực vì bị con trai đuổi khỏi nhà
Nghe vậy, Đức Thế Tôn liền hỏi Bà-la-môn:
“Ông có thể học thuộc lòng một bài kệ của Ta, rồi trở về nhà, ở giữa những người Bà-la-môn, đọc cho con trai của ông nghe được không?”
Bà-la-môn trả lời:
“Bạch Cù-Đà-m, có thể được.”
Đức Phật liền nói bài kệ:
“Sanh con lòng vui mừng
Vì con tích chứa của
Rồi cưới vợ cho con
Nhưng mình phải bỏ nhà
Đưa con quê mùa kia
Nghịch, phụ ân cha mẹ
Thân người, tâm La-sát
Xua đuổi bậc già cả
Như ngựa già vô dùng
Bị cướp mất thóc lúa
Con trẻ mà cha già
Phải xin ăn tùng nhà
Gậy cong này hơn hết
Ăn áo hơn con để
Vì ta ngựa trâu dự
Tránh đất hiểm, được an
Xua đuổi loài chó dự
Giúp ta qua chỗ tối
Tránh hầm sâu, giường thảm
Cây cổ vã gai góc
Nhờ sức oai cây gậy
Đường vững không tê ngã”
Sự Giác Ngộ Của Người Con
Sau khi Bà-la-môn nhận bài kệ từ Đức Thế Tôn, ông liền trở về giữa đám đông Bà-la-môn, đọc lại cho con trai nghe. Trước hết ông cáo bạch mọi người: “Hãy nghe tôi nói”. Sau đó ông đọc lại bài kệ như trên.
Người con trai vừa xấu hổ vừa sợ hãi, liền ôm choàng người cha mình đưa vào nhà, tắm rửa lau mình, mặc áo quần sạch sẽ và lập làm gia chủ. Sự xấu hổ này trở thành chúng động lực thay đổi hành động của người con từ bất hiếu sang hiếu thành.
Từ lúc ấy, Bà-la-môn tự suy nghĩ: “Ta có được dùng họ tên quý nhân như hôm nay là nhờ ân đức của Sa-môn Cù-Đà-m. Như kinh điển của ta đã dạy: ‘Là thầy thì cũng dường như là bậc thầy; là Hòa thượng thì cũng dường như là Hòa thượng. Nhưng gì ta đã được hôm nay đều nhờ vào oai lực của Sa-môn Cù-Đà-m, Ngài là thầy của ta.”
Vì thế, Bà-la-môn đem chiếc y quý giá tốt đẹp nhất đến chúng Đức Thế Tôn. Trước mặt Thế Tôn, cùng thăm hỏi sức khỏe, sau đó ngồi lui qua một bên, thưa Phật rằng:
“Bạch Cù-Đà-m, ngày nay gia cơ của con được thành tựu là nhờ vào oai lực của Đức Cù-Đà-m. Như kinh điển bên con đã dạy: ‘Là thầy thì cũng dường như là bậc thầy, là Hòa thượng thì cũng dường như là Hòa thượng’. Ngày nay Cù-Đà-m là thầy của con, xin thương xót con mà nhận chiếc y này.”
Vì thương xót, Đức Thế Tôn đã nhận chiếc y đó. Sau đó, Đức Thế Tôn vì Bà-la-môn mà nói dạy đủ các pháp, chỉ dạy, làm sáng tỏ, làm cho vui mừng. Bà-la-môn nghe những gì Đức Phật đã dạy, tùy hỷ hoan hỷ, làm lễ cáo lui.
(Kinh Tạp A-hàm, kinh 96)
Bản Chất Sâu Sắc Của Bất Hiếu
Suy cho cùng, vì tham, sân, si che lấp mà con cái bất hiếu với cha mẹ. Đặc biệt là si – sự mù quáng về nhân quả – là nguyên nhân sâu xa nhất. Tham sân si trong tâm con người che phủ bản tính từ bi của tâm, làm cho người con không thể nhìn thấy ân đức của cha mẹ, không thể cảm nhận được tình thương vô điều kiện đã nuôi dưỡng mình từ khi chào đời.
Ngầm sâu hơn nữa, đó còn là nhân quả nhiều đời của cha mẹ còn đeo đẳng nên mới sinh con bất hiếu, tạo công nghiệp khổ đau. Theo Phật học, quan hệ cha mẹ con cái không phải ngẫu nhiên mà là kết quả của tương tác nhân quả qua nhiều đời kiếp.
Chủ Yếu: Hiếu Cần Được Nhìn Nhận Trong Duyên Sinh
Thành ra, chữ hiếu cần được nhìn nhận trong quan hệ duyên sinh, tương tác mà không phải chỉ một chiều dưới phải kính trên. Thành quả của một gia đình hạnh phúc và hài hòa không chỉ nằm ở việc con tuân theo cha mẹ, mà cả cha mẹ cũng cần tu tập chuyên hóa, cần tôn trọng con cái như những nhân vật độc lập có quan điểm riêng.
Thực chất, con chắu và ông bà cha mẹ cần được tu tập chuyên hóa, cả nhà phải có môi trường tương duyên hiếu-dưỡng-kính-thuận không chỉ trong hiện tại mà cả nhiều đời mới có thể cùng nhau xây dựng một gia đình hạnh phúc, kiến tạo một công nghiệp thiện lành, hòa hiếu an vui.
Khi hiểu rõ về nhân quả, con cái sẽ tự giác thực hiện hiếu nghĩa không phải vì sợ hãi hay áp lực, mà vì thấy rõ ân đức cha mẹ và mong muốn tạo thiện nghiệp cho cả gia đình. Cha mẹ cũng sẽ tôn trọng con cái hơn, không gắng ép mà hỗ trợ con em phát triển theo con đường của chính họ.
Những Bài Học Thực Hành Từ Giáo Lý Phật
Giáo lý về hiếu trong Phật pháp có nhiều bài học thực tế mà chúng ta có thể áp dụng vào đời sống. Thứ nhất, cần có nhân thức rõ về ân đức cha mẹ. Khi con cái hiểu được công lao sinh dạy, nuôi dạy của cha mẹ, tâm sẽ tự động sinh ra lòng biết ơn và yêu thương.
Thứ hai, sám hối là chìa khóa thay đổi. Như câu chuyện của Bà-la-môn, chính xấu hổ và hối hận đối với hành động bất hiếu đã thúc đẩy sự thay đổi. Khi nhân thức được lỗi lầm, con người có khả năng tu chính mình.
Thứ ba, hiếu cần biểu hiện bằng hành động cụ thể. Không chỉ lòng kính trọng cha mẹ mà còn cần phải chăm sóc họ về thể xác, tinh thần và tâm linh. Đó là tuân thủ lời dạy, chăm sóc khi cha mẹ già yếu, cổ vũ họ tu tập Phật pháp.
Kết Luận: Hiếu Là Nền Tảng Của Tu Tập
Trong Phật giáo, hiếu không chỉ là đạo đức mà còn là nền tảng của sự tu tập Phật pháp. Kinh Phụ mẫu Phật dạy rằng hiếu dưỡng cha mẹ là một trong những công đức vĩ đại nhất. Khi con cái hiểu được bản chất sâu sắc của hiếu thông qua giáo lý nhân quả, lòng kính trọng sẽ phát sinh tự nhiên, không cần ép buộc.
Hy vọng rằng những bài học từ câu chuyện của Bà-la-môn sẽ giúp chúng ta nhân thức rõ về ân đức cha mẹ, hồi tâm xấu hổ, sám hối những lỗi lầm trong quá khứ, và từ hôm nay hành động cụ thể để biểu hiện hiếu thành. Chúng ta cũng nên tìm cách nói chuyện với cha mẹ về Phật pháp, giúp họ tu tập cùng với chúng ta, để cả gia đình cùng nhau xây dựng một tương lai tươi sáng và hạnh phúc.
Hãy bắt đầu bằng một bước nhỏ hôm nay: gọi điện cho cha mẹ, nghe họ nói chuyện, hoặc thực hiện một việc tốt cho họ. Vì mỗi hành động hiếu thành sẽ trở thành hạt giống thiện nghiệp, nuôi dưỡng tâm từ bi của chúng ta, làm cho tâm trí sáng suốt hơn trên con đường tu tập Phật pháp.
Tham khảo kinh điển:
- Kinh Tạp A-hàm, kinh 96
- Kinh Phụ mẫu về nhân quả và hiếu thành
