Từ những tư tưởng và niệm lực trên chuỳ ta, hình ảnh Đức Phật đản sanh và đi trên bảy bước hoa sen không chỉ là biểu tượng tôn kính mà còn mang sâu sắc ý nghĩa về con đường giải thoát. Hoa sen lâu đời được xem như biểu hiện của sự xuất hiện thế gian thiêng liêng – sự sinh ra của vị Phật trong thế giới đầy khổ đau. Câu hỏi tại sao chính là hoa sen, không phải loài hoa khác, đã trở thành câu hỏi triền miên của nhiều Phật tử Việt Nam muốn tìm hiểu sâu hơn về giáo lý Phật Bà.
Hoa sen không chỉ đơn thuần là một loài hoa trong thiên nhiên, mà còn là biểu tượng vàng của tinh thần Phật giáo. Khi nói đến Phật học, mọi người thường nhớ đến hình ảnh hoa sen trên bàn thờ, trên kinh sách hay trong các công trình kiến trúc cổ kính. Nhưng ít người hiểu rõ tại sao Đức Phật Thích Ca chọn hoa sen làm vật biểu trưng cho sự đản sanh của mình, và ý nghĩa sâu kín nào ẩn chứa trong hành động này của Thế Tôn.
Đức Phật Thích Ca Và Hoa Sen – Biểu Tượng Giải Thoát
Theo giáo lý Phật giáo, khi một vị Phật xuất hiện trong thế giới, việc này không phải là một sự kiện thường tình. Hành động bước đi của Đức Phật Thích Ca trên bảy bước hoa sen mang trong nó một ý nghĩa sâu xa về hành trình giải thoát của chúng sanh. Mỗi bước chân không chỉ là một động tác thể chất, mà còn tượng trưng cho con đường dẫn dắt tất cả chúng sanh ra khỏi biển khổ.
Hoa sen là biểu tượng giải thoát, thoát tục, hoa linh, mà u nhiễm, chỉ có Phật (người giác ngộ) mới sống trong thế giới ô nhiễm mà tâm không bị ô nhiễm, cũng như hoa sen sống trong bùn nhơ mà chẳng hôi tanh mùi bùn. Chính vì thế, trong tam tạng thành điển, người ta thường dùng hoa sen để tôn vinh xứng tầm Đức Phật và chỉ có Đức Phật mới là bậc siêu thoát phàm trần và ra khỏi thế giới uế trược nhiễm ô.
Khi Đức Phật đã thành tựu Chánh Đẳng Chánh Giác, sự xuất hiện của ngài trong thế giới này được biểu tượng hóa bằng hành động đi trên những bông hoa sen tươi tắn. Mỗi bước đi đều mang ý nghĩa hướng dẫn chúng sanh theo con đường Phật pháp, từ bóng tối của vô minh tới ánh sáng của giác ngộ.
Đức Phật Thích Ca đi trên bảy bước hoa sen tại Vườn Lâm Tỳ Ni khi vừa được sinh ra
Bảy Bước Hoa Sen – Ý Nghĩa Giáo Pháp Sâu Sắc
Sự xuất hiện của một vị Phật, muốn đạt đến quả vị Phật, phải trải qua lộ trình bảy bước hoa sen áy. Theo ghi chép trong lịch sử Đức Phật của Viện Tài Hà Tân Phật thí, sự thể hiện của Đức Phật Thích Ca đi trên bảy đoá sen là thể hiện hành nguyện của bảy Đức Phật tự quá khứ khổ đến hiện kiếp thay nhau ra đời cứu độ chúng sanh. Trước Đức Phật Thích Ca Mâu Ni có Đức Phật Ca Diếp, trước Đức Phật Ca Diếp có Phật Câu na hàm Mâu Ni, trước Đức Phật Câu na hàm Mâu Ni có Phật Ka la Tôn Đại, và cứ thế tiếp nối.
Bảy bước của Đức Phật mang ý nghĩa giáo dục sâu sắc:
Bước thứ nhất: Nhìn về phương Đông, vì các chúng sanh là người dẫn đường tới thường.
Bước thứ hai: Nhìn về phương Nam, vì các chúng sanh là ruộng phước tốt.
Bước thứ ba: Nhìn về phương Tây, vì chúng sanh đây là thân cuối cùng vậy.
Bước thứ tư: Nhìn về phương Bắc, Đức Phật vì chúng sanh mà thể hiện ra cõi đời ngũ trược nước Nhâm Tỷ ba bằng thân người thành tựu Chánh Đẳng Chánh Giác – và giải thoát khổ đau cho chúng sanh.
Bước thứ năm: Nhìn về phương dưới, vì chúng sanh hàng phục các loại ma.
Bước thứ sáu: Nhìn về phương trên, vì chúng sanh, là nơi nương tựa của trời, người.
Bước thứ bảy: Đức Phật tuyên bố: “Trên trời, dưới trời chỉ có Ta là trên hết.”
Mỗi bước chân của Đức Phật đều mang trong nó một thông điệp mạnh mẽ về sứ mệnh cứu độ chúng sanh. Không phải ngẫu nhiên mà hoa sen lại được chọn làm nơi bàn đạp cho những bước chân thiêng liêng này. Hoa sen, với bản chất của nó sống trong bùn nhơ mà vẫn giữ được sạch sẽ, hoàn toàn tương ứng với tính chất siêu thoát, thanh tịnh của Đức Phật.
Hoa sen tượng trưng cho sự khai mở và giải thoát trong Phật giáo
Nụ Cười Của Ngài Ca Diếp – Truyền Tâm Ấn Tâm
Tại Hội Linh Sơn, một sự kiện vô cùng quan trọng đã diễn ra – đó chính là sự truyền chính pháp nhân tạng từ Đức Phật tới Ma ha Ca Diếp. Theo ghi chép trong các bộ kinh, khi Đức Phật Thích Ca tuyên thuyết pháp, Ngài không phát biểu bằng lời nói mà thay vào đó, Ngài cầm một bông hoa sen nâng lên trước mặt toàn thể đại chúng. Đây là một thời khắc vô cùng đặc biệt trong lịch sử Phật giáo.
Tất cả các đại chúng tập hợp lại đều im lặng không hiểu Đức Phật muốn nói gì. Nhưng có một người, chính là TôN giả Ca Diếp, người đã ngây ngất hiểu được ý thức sâu sắc của Đức Phật. Ngài Ca Diếp mỉm cười. Đó không phải là một nụ cười thường tình, mà là nụ cười của sự khai ngộ, nụ cười của người đã bắt được chính âm chỉ của Phật pháp.
Đức Phật biết Ca Diếp đã tâm ấn tâm, Ngài tuyên bố rằng:
“Ngõ hữu chính pháp nhân tạng
Niệt bản diễu tâm
Thật tưởng vô tưởng
Vi diễu pháp môn
Kim phó nhũ Ma Ha Ca Diếp”
Dịch nghĩa:
“Ta có kho tàng mắt táng
Con mắt chính pháp là Niệt bản diễu tâm
Thật tưởng vô tưởng
Nay trao cho Đại Ca Diếp”
Từ đó trở đi, Ma ha Ca Diếp lãnh ngộ được giáo chỉ của Đức Phật để sau khi Đức Phật nhập Niệt Bàn thì Ngài trở thành Sơ Tổ của Thiền Tông. Nụ cười của Ca Diếp đã trở thành biểu tượng vàng của sự truyền tâm ấn tâm – một hành trang tu học thiêng liêng qua hàng ngàn năm.
Phật pháp Linh Sơn – ngõ hữu chính pháp nhân tạng được truyền qua hoa sen
Hoa Sen Trong Kinh Điển Phật Giáo Và Ứng Dụng Tu Tập
Hoa sen là một loài hoa biểu trưng cho sự giải thoát phàm trần của Đức Phật, hoa sen lơn lên từ trong bùn nhơ và nước đục, nhưng khi thoát khỏi mặt nước và bùn nhơ thì rất tinh khiết, không còn bị hôi tanh mùi bùn, mà còn tỏa ngát hương thơm.
Từ những ngày xưa, hoa sen đã được lưu truyền trong các công trình Phật giáo. Trong nhiều ngôi chùa có những quả chuông như chuông chùa Liên Phái, Hà Nội thường có câu tụng “Âm ma ni bát mê hồng” (Om mani padme hum), dịch ra là “chân linh trong hoa sen”. Điều này cho thấy hoa sen không chỉ là một biểu tượng mà còn là một phương tiện tu học để chúng ta nhận ra bản chất tâm linh của chính mình.
Chùa Một Cột, Hà Nội có biểu tượng một bông hoa sen mộc trên hệ. Tháp Cửu phẩm liên hoa ở chùa Bút Thác, Bắc Ninh là một tổ hợp kết cấu dạng tháp có chín tầng chồng lên nhau. Mỗi tầng có một đài sen rộng chừng 2 mét, cao 50 centimet. Cả tháp cao 7,8 mét, phía ngoài tháp các cánh sen bằng gỗ sơn đỏ tạo thành tầng tầng lớp lớp so le nhau, tháp có thể quay tròn quanh một trục, có gắn tượng Phật và chạm những cánh dân gian hay lấy để tài trong Phật thọa.
Hoa sen trong kiến trúc và thực hành tu học Phật giáo Việt Nam
Hoa sen không chỉ được dùng để tôn vinh Đức Phật mà còn được các Phật tử sử dụng làm phương tiện tu học. Khi lễ Phật, hai bàn tay chắp lại làm thành hình hoa sen chưa nở, cung cách lễ bài này gọi là “Liên hoa hợp chương”. Bộ áo cà sa của tỷ-khưu được gọi là “Liên hoa y” hay “Liên hoa phục” vì hình dáng của nó giống như một bông hoa sen. Cõi cực lạc của A-di-Đà còn được gọi là “Liên bang”, là một cõi có nhiều hoa sen. Do vậy, Tịnh Độ tông được gọi là “Liên tông”; nhóm bạn cùng tịnh nghiệp được gọi là “Liên xã”; thời gian dùng để niệm Phật gọi là “Liên liễu”, người tu Tịnh Độ gọi là “liên hữu”.
Hoa sen trắng có 8 cánh nằm trên vòng tròn viền trắng, nền màu xanh lá máy, là huy hiệu của gia đình Phật tử. Ba cánh hoa dưới tượng trưng cho Tam bảo – Phật, Pháp, Tăng. Năm cánh hoa phía trên tượng trưng cho 5 đức hạnh theo thứ tự từ trái qua phải, từ ngoài nhìn vào là: trí tuệ, hỷ xả, tinh tấn, thanh tịnh, tự bi.
Hoa Sen Trong Đức Tính Và Văn Hóa Việt Nam
Đối với văn hóa dân tộc Việt Nam, hoa sen là biểu tượng cho đức tính của bậc quân tử, một người Việt Nam hiện hóa hiểu hành. Hoa sen không nhưng là loài hoa “linh” mà còn là biểu tượng của sự linh thiêng mầu nhiễm, của sự trong sáng siêu thoát theo ý tưởng của nhà Phật, càng ngắm càng thích. Tại Việt Nam, tháng 11/2011, Bộ Văn Hóa Thể Thao và Du Lịch đã công bố khảo sát lấy ý kiến bình chọn quốc hoa, hoa sen chiếm ưu thế hơn cả với 62,2% phiếu bầu. Điều này cho thấy, đa số người dân ủng hộ hoa sen.
Hoa sen với vẻ đẹp độc đáo và ý nghĩa sâu xa đã trở thành biểu tượng văn hóa quan trọng của Việt Nam. Hoa sen không chỉ đẹp, mà ẩn chứa nhiều hình ảnh thiêng liêng, thể hiện cốt cách của người Việt Nam. Mặt Trận Tổ Quốc Việt Nam sử dụng huy hiệu trong khuôn dâu là hoa sen, biểu hiện cho sự hài hòa đoàn kết mũi người như một trong các giới “công nông thương phú”, động báo cũng sống chung trong ngôi nhà Tổ quốc Việt Nam.
Hoa sen trong văn học Việt Nam được ca ngợi qua nhiều bài thơ tuyệt vời:
“Thơm phục đẹp nhất hoa sen,
Việt Nam đẹp nhất có tên Bắc Hồ.”
Hay là:
“Trong đầm gì đẹp bằng sen,
Lá xanh bông trắng lại chen nhụy vàng,
Nhụy vàng bông trắng lá xanh,
Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn”.
Hoa sen có vai trò và vị trí đặc biệt cả về tâm linh và văn hóa của người Việt. Từ bao đời nay, hoa sen đã đi vào lòng người, đi vào cuộc sống của người Việt. Ngắm hoa sen chúng ta có thể thấy và nhận ra hình ảnh con người Việt Nam. Qua bao rằng buộc để đến được chỗ khoảng đất hư không, sen tiếp tục vươn lên dưới ánh mặt trời, khai nụ kết hoa, khoe sắc và xông hương trần ngập không gian.
Hoa sen – biểu tượng của đất nước Việt Nam và tinh thần Phật giáo
Từ ý nghĩa này, hoa sen đã đi vào tâm thức của người Việt Nam, trở thành hình tượng trong kiến trúc và điêu khắc của người Việt và trong văn học nghệ thuật. Hoa sen cũng được sử dụng làm biểu tượng chính thức của Vietnam Airlines từ năm 2002. Ông Phạm Ngọc Minh, Giám đốc điều hành Airlines Việt Nam ngày 20/10/2002, cho rằng: “Dùng biểu tượng hoa sen để giới thiệu đất nước con người Việt Nam, một đất nước Phật giáo, một con người hiểu hóa như Bụt, từ Bắc đến Nam Việt Nam cũng rất nhiều chùa Phật, cho thế giới thấy rằng đất nước Việt Nam là đất nước Phật”. Biểu tượng hoa sen của Vietnam Airlines là sáng tác của họa sĩ Victor Kubo (Nhật Bản) và là kết quả của hơn 10 năm tìm kiếm và thử nghiệm.
Kết Luận: Hoa Sen Là Lời Tuyên Ngôn Của Phật Pháp
Tại sao Đức Phật chọn hoa sen làm vật biểu tượng cho sự đản sanh của mình? Câu trả lời nằm trong bản chất của hoa sen – một loài hoa sống trong bùn nhơ nhưng vẫn giữ được sạch sẽ, tinh khiết. Hoa sen là lời tuyên ngôn của Phật pháp, là lời nói không cần lời của Đức Phật đối với chúng sanh rằng: dù sống trong thế giới đầy khổ đau, ô nhiễm, chúng ta vẫn có thể khai ngộ, vẫn có thể giải thoát, vẫn có thể đạt được sự thanh tịnh tuyệt đối.
Nụ cười của Ngài Ca Diếp tại Hội Linh Sơn là minh chứng cho sự truyền chính pháp – tâm ấn tâm, từ tâm Phật đến tâm Ca Diếp. Đó là lúc Phật pháp được truyền qua không lời nói mà qua sự hiểu biết trực tiếp, qua hoa sen. Từ đó trở đi, hoa sen trở thành vật linh thiêng, trở thành biểu tượng của sự tu học và giác ngộ. Con đường tu tập Phật giáo là con đường học tập cách sống của hoa sen – sống trong thế gian nhưng không bị thế gian ô nhiễm, giữ tâm thanh sạch giữa những khổ đau và khách cảnh.
Khi ngắm nhìn một bông hoa sen khai nở, hãy nghĩ đến cuộc hành trình tu học của Đức Phật, hãy nhớ đến nụ cười của Ngài Ca Diếp, hãy hiểu rằng chúng ta, như hoa sen, có khả năng vươn lên từ bùn nhơ để đạt được sự giải thoát. Đó chính là ý nghĩa vô tận mà hoa sen mang lại cho tất cả những ai sống theo Phật pháp.
