Đây là một câu hỏi thường gặp trong con đường tu tập Phật giáo, và câu trả lời của nó mang chứa một chân lý sâu sắc về bản chất của sự tu học. Khi bắt đầu tu tập, thay vì cảm nhận được tâm trạng vừng vãi, yên lặng và an lạc như mong đợi, nhiều người lại phát hiện ra rằng họ cảm thấy khổ đau hơn, phiền não nhiều hơn trước đây. Đây không phải là dấu hiệu tu tập sai hướng, mà ngược lại, đó là một bước tiến quan trọng trong quá trình nhận thức về thực tại của cuộc đời. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về hiện tượng này và tìm ra hướng đi đúng đắn cho con đường tu học của mình.
Sự Khác Biệt Giữa Sự Quan Sát Và Sự Chối Từ
Khi ta bắt đầu tu tập và hướng tâm vào các bài thiền định, công việc đầu tiên là phải quan sát sâu sắc bản chất của tâm mình. Trong quá trình quan sát này, chúng ta sẽ dần dần nhận ra những vô thường, khổ, vô ngã mà trước đây ta vẫn gỏi đi mà không chú ý. Đây chính là bước đầu tiên và cần thiết nhất của sự tu tập.
Người Phật dạy rằng nguyên nhân gốc rễ của tất cả khổ đau là vì chúng ta không thực sự thấy rõ bản chất vô thường, khổ, vô ngã của các pháp. Ta cứ tưởng rằng có những thứ là vĩnh viễn, chắc chắn, có tự tại. Chính từ hiểu lầm này mà ta sinh ra những thù vọng, bám víu, chấp thủ không ngừng. Tu tập là quá trình loại bỏ những hiểu lầm này bằng cách trực tiếp quan sát, trải nghiệm sự thật.
Thiền sư đang chỉ dạy người học Phật về sự quan sát tâm trong thực hành định tĩnh
Ví Dụ Sâu Sắc Về Người Lạc Trong Rừng
Để minh họa rõ hơn, Venerable Viên Minh đã dùng một ví dụ rất độc đáo. Hãy tưởng tượng một người lạc trong một khu rừng sâu và nguy hiểm. Khi đi lang thang trong rừng, dù hướng nào người này cũng thấy nguy hiểm:
- Hướng này toàn là cặp beo đầy nguy hiểm
- Hướng kia toàn là rắn rít và sinh vật độc hại
- Hướng khác lại thấy những vực thẳm sâu đục thủm
- Hướng nọ là những vách núi cheo leo, khó trèo
- Hướng nữa lại toàn cây cối gai góc, chằng chít
Chính vì người đó lạc đường mà anh ta mới thấy mọi hướng đều nguy hiểm. Nhưng nếu người ấy tỉnh táo, chú tâm quan sát cẩn thận, anh ta có thể tìm ra cách vượt qua những cặp beo, thoát khỏi những hang sâu, vượt qua những vực thẳm bằng cách tìm đường hẻm núi phù hợp hoặc tìm ra lối thoát khác. Cuộc đời của chúng ta cũng giống như thế.
Nhận Thức Đúng Đắn Về Vô Thường, Khổ, Vô Ngã
Cuộc sống con người mang trong mình ba đặc tính cơ bản mà Phật giáo gọi là “ba thứ vô”: vô thường, khổ, vô ngã. Tuy nhiên, hầu hết chúng ta sống cuộc đời này mà không thực sự nhận thức được những đặc tính cơ bản này. Chúng ta cứ sống trong những ảo tưởng:
Tưởng rằng những thứ ta có sẽ tồn tại vĩnh viễn, không thay đổi. Tưởng rằng có thể tìm được hạnh phúc vĩnh cửu trong các vật chất, danh vọng, quyền lực. Tưởng rằng có một cái “tôi” độc lập, có thể kiểm soát mọi thứ. Những tưởng tượng này chính là nguồn gốc của tất cả phiền não.
Hình ảnh thiền viện yên tĩnh trong núi, nơi tu sĩ thực hành tu tập nhằm giác ngộ
Sự Khác Biệt Giữa Bỏ Cuộc Và Vượt Qua
Khi tu tập mà thấy khổ tăng lên, nhiều người có xu hướng muốn bỏ cuộc hoặc tìm những cách khác để tránh những cảm giác khó chịu này. Họ tưởng rằng tu tập là để tìm được an lạc ngay lập tức. Nhưng đây chính là sự hiểu lầm lớn nhất.
Tu tập không phải là để tìm kiếm một thiên đường ảo, một trạng thái mà mãi mãi an lạc. Thay vào đó, tu tập là để trực tiếp nhìn thấy bản chất thực của sự vật. Khi thấy rõ những khó khăn, phiền não mà trước đây ta tránh né, ta mới có cơ hội thực sự giải phóng những phiền não ấy.
Một lần nữa, ví dụ về người lạc trong rừng giúp chúng ta hiểu rõ hơn. Chỉ khi nào người này chấp nhận rằng anh ta đang lạc đường, nhận thức được những nguy hiểm thực sự xung quanh, người ấy mới có thể bắt đầu tìm tòi, quan sát cẩn thận để tìm ra lối thoát. Nếu người ấy cứ chối từ thực tại, che mắt, tự an ủi mình bằng những lời nói dối, thì anh ta sẽ mãi mãi lạc đường.
Từ Sự Nhận Thức Đến Giác Ngộ
Quá trình tu tập dẫn đến Niết Bàn không phải là một hành trình tìm kiếm một thứ gì đó mới lạ ở ngoài. Ngược lại, đó là một quá trình từ bỏ những quan niệm sai lầm, những bám víu không có căn cứ. Khi mà ta còn thấy mình đang đạt được những thứ gì đó, còn bám víu vào ý niệm rằng “ta” đang tu tập để đạt được “cái gì đó”, thì lúc ấy ta còn đang sống trong vòng quay sinh tử.
Niết Bàn hay Giác Ngộ chỉ có thể đạt được khi ta bỏ được tất cả mọi bám víu, kể cả bám víu vào ý niệm “ta đang tu tập”. Đó là lúc khi ta thấy rõ rằng không có gì để đạt được, không có gì để mất, không có gì để bảo vệ. Khi thấy được chân lý này, phiền não, khổ đau liền tan biến. Đó mới là giải phóng thực sự.
Con Đường Buông Bỏ Và Hoàn Toàn Thức Tỉnh
Một điều rất quan trọng là phải hiểu rằng buông bỏ không có nghĩa là từ bỏ cuộc sống hay từ bỏ trách nhiệm. Buông bỏ là từ bỏ những bám víu, những chấp thủ, những ý niệm sai lầm về bản thân và các pháp. Khi ta buông bỏ được những bám víu này, chúng ta vẫn có thể sống cuộc sống bình thường, làm việc, chăm sóc gia đình, nhưng chúng ta làm những điều này mà không bị bó buộc bởi những mong muốn vô tận.
Câu thơ cổ đã nói rất rõ:
Trong mộng cầu vĩnh lạc
Chẳng thấy tưởng khổ không
Cũng chuyên thêm đắm trước
Biết bao giờ mới thông?
Đây là lời nhắc nhở rằng: Nếu ta cứ đi tìm an lạc trong những giấc mộng ảo của mình, nếu ta cứ chối từ những khổ đau thực tại của cuộc sống, nếu ta cứ bám víu vào những sai lầm cũ, thì ta sẽ bao giờ không thể thực sự thức tỉnh được. Sự thức tỉnh chỉ có thể đến khi ta dũng cảm đối mặt với sự thật.
Áp Dụng Giáo Lý Vào Thực Hành Hàng Ngày
Với sự hiểu biết này, khi tu tập và gặp phải những khó khăn, phiền não, chúng ta nên:
Thứ nhất, đừng vội vàng tìm cách tránh né những cảm giác khó chịu này. Thay vào đó, hãy dừng lại, quan sát sâu sắc, cố gắng hiểu rõ bản chất của những khó khăn này.
Thứ hai, nhận ra rằng những khó khăn này đang giúp ta thấy rõ hơn bản chất thực của cuộc sống. Đó là một tin tốt lành, chứ không phải là một điểm xấu.
Thứ ba, tiếp tục tập trung vào con đường tu tập, không bỏ cuộc, không chủ quan, nhưng cũng không quá cục bộ hay vô vọng.
Kết Luận: Con Đường Giải Phóng Thực Sự
Tóm lại, khi tu tập mà cảm thấy khổ và phiền não tăng lên, đó không phải là điều xấu, mà ngược lại, đó là dấu hiệu cho thấy chúng ta đang trên con đường đúng đắn. Chúng ta đang từng bước tỉnh thức từ những ảo tưởng, những lầm tưởng mà chúng ta đã sống trong đó suốt bao nhiêu đời.
Con đường tu học Phật giáo là con đường về sự thật, về giải phóng thực sự. Để đạt được giải phóng này, chúng ta phải sẵn sàng nhìn nhận những khó khăn, những khổ đau của cuộc sống. Chỉ khi nào chúng ta thực sự thấu hiểu được bản chất của khổ, chúng ta mới có thể vượt qua nó.
Hãy tiếp tục trên con đường tu tập với niềm tin vững chắc rằng những khó khăn mà bạn đang gặp phải là những công cụ quý báu giúp bạn tiến gần hơn đến sự giác ngộ và Niết Bàn. Mỗi bước đi trên con đường này, mỗi lần chúng ta vượt qua những phiền não và khó khăn, chúng ta đều đang tích lũy công quả, đang trở nên sáng suốt hơn, nhân lành hơn, và gần gũi hơn với chân lý vĩnh cửu của Phật pháp.
