Một câu hỏi phổ biến mà nhiều Phật tử gặp phải: “Việc trang điểm, chú trọng đến vẻ ngoài có phải là tâm tham hay không?” Đây không phải là một câu hỏi đơn giản, vì nó đặt ra vấn đề cơ bản về cách phân biệt giữa việc chăm sóc ngoại hình để tiếp dẫn chúng sanh và sự tham dục những thứ vật chất. Trong Phật giáo, việc hiểu rõ sự khác biệt này rất quan trọng đối với quá trình tu tập và sự tu dưỡng tâm linh. Bài viết này sẽ giúp chúng ta làm sáng tỏ khái niệm tâm tham, cách nhận biết nó, và cách tu tập để vượt qua những cái bẫy của sự tham ái.
Khái Niệm Tâm Tham Trong Phật Giáo
Tâm tham, hay còn gọi là tham ái, là một trong ba độc tố tâm thần (ba quái) cùng với sân hận và si mê. Theo giáo lý Phật giáo, tâm tham là sự khao khát, muốn sở hữu những thứ mà ta cho là tốt lành, hạnh phúc, hoặc có giá trị. Tuy nhiên, tâm tham không chỉ đơn giản là mong muốn; nó là một sự gắn bó mạnh mẽ, một sự cô lập bản ngã vào những vật dục, tính danh, hay những trải nghiệm cảm giác khác.
Trong kinh điển Phật giáo, đặc biệt là các Bộ kinh nói về năm căn, năm lực và bảy yếu tố giác ngộ, tâm tham được xem là một chướng ngại lớn trên con đường tu tập. Nó là nguyên nhân dẫn đến khổ đau, vì khi chúng ta tham muốn những thứ sẽ phải mất đi, chúng ta tạo ra sự khổ cho bản thân. Con đường tu tập Phật giáo có mục tiêu là loại bỏ tâm tham và các độc tố tâm thần khác, để đạt đến trạng thái Niết Bàn – nơi mà tâm không còn bị chi phối bởi tham, sân, si.
Tâm tham là một trong ba độc tố tâm thần trong Phật giáo, ảnh minh họa
Oai Nghi và Trang Điểm: Phương Tiện Tiếp Dẫn Chúng Sanh
Một điểm quan trọng mà nhiều người dễ bị nhầm lẫn là việc nhầm lẫn giữa việc chăm sóc ngoại hình và sự tham ái. Bồ Tát, trước khi thành Phật, đã dành một trăm kiếp để tu tưởng hảo, tu 32 tướng tốt và 80 vẻ đẹp. Những tướng tốt này không phải do tham ái mà là quả báo từ những hạnh tu lành trong quá khứ.
Vậy tại sao Bồ Tát phải trang điểm đẹp như vậy? Câu trả lời nằm trong tâm động cơ. Bồ Tát tu tưởng hảo để tiếp dẫn chúng sanh, không phải vì chính mình muốn xinh đẹp. Đây là phương tiện khéo léo (upaya) trong Phật giáo. Khi chúng sanh thấy vẻ đẹp và oai nghi của Bồ Tát, họ sẽ được hoan hỉ, tin tưởng, từ đó sẵn sàng tiếp nhận giáo pháp. Oai nghi và trang điểm chuẩn mực là công cụ tu tập, là cách để tạo dựa lòng tin với chúng sanh.
Kinh điển Phật nói rằng chiều dài lưỡi của Bồ Tát rộng đến mức có thể che lấp cả mặt. Lưỡi này rộng không phải vì tham ái mà là quả của việc không nói dối ba đời. Nếu ba đời bạn không nói dối, thì lưỡi của bạn sẽ có thể liếm được đến mũi. Ngược lại, nếu ba đời bạn có nói dối, thì tướng tốt này sẽ không xuất hiện. Điều này cho thấy oai nghi không phải là kết quả của tham ái, mà là kết quả của những hạnh lành được tu tích từ nhiều kiếp.
Tâm Động Cơ: Chìa Khóa Để Phân Biệt
Tiêu chí quan trọng nhất để phân biệt tâm tham và oai nghi là tâm động cơ. Nếu bạn chú trọng đến vẻ ngoài vì muốn giúp đỡ chúng sanh, muốn trở nên một hình mẫu tốt lành để tiếp dẫn họ, thì đó không phải là tâm tham. Đó là tâm từ bi, tâm tu tập.
Ngược lại, nếu bạn chú trọng đến vẻ ngoài chỉ vì muốn được ngưỡng mộ, muốn thế hiện bản ngã, muốn cảm giác tự hào về ngoại hình của mình, thì đó là tâm tham. Tâm động cơ quyết định bản chất của hành động.
Trong kinh điển Phật nói rằng với chúng ta, những tu sĩ Phật giáo, nhất định phải chú trọng đến oai nghi. Nếu học Phật mà trở nên lủng lẳng, không chú ý đến oai nghi, thì người ta vừa nhìn thấy đều không hoan hỉ. Như vậy, người ta không thể học Phật được. Bạn hãy xem, khi học Phật rồi lại trở nên luộm thuộm, người ta thấy đều không hoan hỉ, vậy thì người ta sợ rồi, đó là sai lầm.
Oai nghi chuẩn mực giúp tiếp dẫn chúng sanh một cách hiệu quả
Khổ Hạnh và Sự Tu Tập Không Đúng
Có rất nhiều người tu khổ hạnh, tự hành hạ bản thân, cho rằng đó là cách tu tập. Tuy nhiên, Phật không tán thành những tu tập như vậy. Trong các bộ kinh Phật, được nói rõ rằng sự khổ hạnh vô ích, khổ hạnh không có lợi ích gì. Tại sao vậy? Vì khi bạn tự hành hạ bản thân, tâm bạn vẫn là tâm tham, tâm cầu, chỉ là tâm tham được che phủ bởi sự tự hành hạ. Đó không phải là tu tập thực sự.
Tu tập thực sự là tu tâm, là thay đổi tâm động cơ của chúng ta. Khi tâm thay đổi, thì hành động, ngôn ngữ, cả ngoại hình sẽ theo đó thay đổi. Không phải bắt đầu từ ngoại hình, mà từ tâm. Hết thảy đều là suy nghĩ, vì là làm lợi ích cho chúng sanh, đây là chính xác.
Cách Áp Dụng Trong Tu Tập Hàng Ngày
Để tu tập đúng đạo, chúng ta cần:
-
Kiểm tra tâm động cơ: Mỗi khi chúng ta chú ý đến ngoại hình hay vẻ bề ngoài, hãy tự hỏi: “Động cơ của tôi là gì? Là vì muốn được ngưỡng mộ hay vì muốn trở thành hình mẫu tốt lành để tiếp dẫn chúng sanh?” Nếu là lý do thứ hai, thì chúng ta đang tu tập đúng đạo.
-
Tuân thủ giới luật: Các giới luật trong Phật giáo được đặt ra không phải để bó buộc chúng ta, mà để giúp chúng ta tu tập. Oai nghi chuẩn mực là một phần của giới luật. Khi chúng ta giữ giới luật về oai nghi, chúng ta đang tu tập tâm sáng suốt, tâm chánh niệm.
-
Học hỏi từ những người đi trước: Những vị cao tăng, những Bồ Tát đã thành tựu, họ đều chú trọng đến oai nghi. Chúng ta nên học tập tinh thần của họ, không chỉ hình thức.
-
Cân bằng giữa tu tập và cuộc sống: Tu tập Phật giáo không có nghĩa là bỏ bê bản thân hay sống cô lập. Điều đó sẽ khiến chúng ta không thể tiếp dẫn chúng sanh. Thay vào đó, chúng ta nên sống một cuộc sống cân bằng, nơi chúng ta chú trọng đến oai nghi vì lợi ích của chúng sanh, chứ không phải vì tham ái bản ngã.
Kết Luận: Tu Tập Đúng Đạo
Tâm tham là một trong những chướng ngại lớn nhất trên con đường tu tập. Tuy nhiên, việc chú trọng đến vẻ ngoài, oai nghi chuẩn mực không nhất thiết là tâm tham. Chìa khóa để phân biệt là tâm động cơ. Nếu chúng ta chú ý đến ngoại hình để tiếp dẫn chúng sanh, để trở thành hình mẫu tốt lành, thì đó là tu tập. Nếu chúng ta chú ý vì muốn được ngưỡng mộ, muốn thế hiện bản ngã, thì đó là tâm tham.
Con đường tu tập Phật giáo yêu cầu chúng ta phải sáng suốt, phải hiểu rõ tâm động cơ của mình. Với sự hiểu biết này, chúng ta có thể tu tập một cách đúng đạo, làm cho những hành động của chúng ta trở thành những công cụ để tiếp dẫn chúng sanh, chứ không phải những sự tham ái vô ích. Hãy luôn nhớ rằng, tu tập Phật giáo là tu tâm trước hết, từ đó hành động sẽ theo đó mà thay đổi. Đó chính là đường lối tu tập chính xác.
Tài liệu tham khảo kinh điển:
- Các Bộ kinh Phật nói về ba độc tố tâm thần (tham, sân, si)
- Kinh nói về 32 tướng tốt và 80 vẻ đẹp của Bồ Tát
- Các kinh điển về oai nghi và phương tiện tu tập
- Những lời Phật dạy về sự khổ hạnh vô ích
