Câu nói “Tâm hiểu là tâm Phật, hành hiểu là hành Phật” khắc sâu triết lý của Đạo Phật vào lòng mỗi bậc tu hành. Khi nhìn lại lịch sử Phật giáo Việt Nam, nhất là qua gương sống của các bậc xuất gia, ngoài công hành tu tập và hành đạo, chúng ta còn gặp nhiều câu chuyện hiểu đạo hết sức đặc biệt. Trong số đó, không thể không kể đến Thiền Sư Tông Diễn – một vị cao tăng có lòng hiếu thảo sâu sắc với mẹ và đã thực hiện một phương pháp độc đáo để cứu độ mẹ vượt khỏi vòng sinh tử.
Thiền Sư Tông Diễn và Nguồn Gốc Cuộc Chạy Khỏi Nhà
Thiền Sư Tông Diễn (1640-1711), pháp hiệu Chân Dung, là người thôn Phú Quân, huyện Cẩm Giang. Vị tổ tông phái Thiền Tảo Đường nước ta là Tổ thứ 2 của dòng thiền này ở Việt Nam. Cuộc đời của Thiền Sư không chỉ ghi dấu những thành tích tu hành xuất sắc mà còn để lại một gương mẫu bảo hiếu mẹ vô cùng cảm động. Câu chuyện này đã truyền lại bao thế hệ và trở thành biểu tượng của tình mẫu tử duyên thiền.
Sư mẹ khi còn sống, bị mất chồng từ lúc Tông Diễn còn nhỏ. Cuộc sống cực khổ buộc người mẹ phải bán cua ở chợ để nuôi sư. Sự khó nhọc của mẹ khắc sâu trong trái tim đứa con yêu thương. Khi Tông Diễn mười hai tuổi, một hôm mẹ chuẩn bị gánh hàng ra chợ bán, dặn con: “Mẹ có mua sẵn một giỏ cua để sẵn ở ao, trưa nay con giả cua nấu canh, trưa về mẹ con mình dùng”.
Thiền Sư Tông Diễn trong tâm niệm hiếu thảo với mẹ qua ngàn năm
Gánh hàng đi, gần đến giờ nấu cơm, sư ra ao xách giỏ cua lên đỉnh đem giả nấu canh như lời mẹ dặn. Nhưng thứ mà thanh niên Tông Diễn nhìn thấy là những con cua tướn những hạt bột ra, dường như khóc rơi từng giọt nước mắt. Sự thương xót vô hạn đã nảy sinh trong tâm con trai. Sư không dám đem giả đó đến, lại đem đến ao, gỡ nắp giỏ thả hết cua về ao.
Trưa bà mẹ đi bán về, vừa nhận ra vừa đổi bằng, hai mẹ con lên mâm cơm ngồi ăn. Bà hỏi vì sao không có món canh cua. Sư thưa: “Con định đem giả cua đi, thấy chúng nó khóc, con thương quá đem thả hết”. Bà mẹ nổi giận, bỏ bữa cơm, chạy lấy roi đánh sư một trận như lõi đình. Sợ quá, sư chạy một mạch không dám ngó lại. Từ đó sư và mẹ rut ly biệt.
Hành Trình Xuất Gia và Niệm Mẫu
Sau khi chạy khỏi nhà, sư mất quá ngất đi và được một sư cụ đưa về chùa cứu mang. Từ đó sư ở chùa rồi xuất gia. Sau khi đã tu hành sáng đạo, một buổi sư tỏa thiền, lòng bồng nhớ đến người mẹ xưa. Ngài nghĩ mẹ giờ chắc đã già yếu, không có ai chăm sóc. Người tu hành tự bộ đời sống gia đình nhưng ơn sinh thành dưỡng độc thì phải đáp. Nghĩ vậy, ngài liền về quê cũ tìm mẹ nhưng tìm không ra.
Bởi vì sau buổi lỗi giận đánh con đó, mẹ ngài cũng hối hận đi lang thang khắp nơi tìm con. Đến hơn ba mươi năm sau, người mẹ thì cũng già yếu nên trở về quê cũ mở một quán nước để làm kế sinh nhai và tiến viện hỏi han tin tức con mình. Suốt mấy chục năm bà chỉ mong tìm được đứa con trai duy nhất để nói một câu xin lỗi, có thể thì mới yên lòng nhắm mắt và gặp lại chồng dưới chín suối.
Về phần mình, sư vẫn đài la tin tức về người mẹ đã ly biệt. Một dịp, sư lại về làng cũ và vào quán trà của bà lão uống nước. Thấy bà lão đầu tóc bạc phơ đang chăm trà bán cho khách, đợi đến lúc bà lão rảnh, sư mới hỏi thăm lai lịch. Bà thở dài than:
“Báy sư cụ, chồng tôi mất sớm, có một đứa con trai mà nó bỏ đi mất tư khi được mười hai tuổi. Thân giá hôm sớm không ai, tôi phải lập quán bán nước trà, kiếm chút ít tiền sống lấy qua ngày”.
Thiền Sư Tông Diễn vào quán trà của mẹ uống nước và hỏi thăm
Sư hỏi: “Cụ có muốn vào chùa không, nếu cụ đồng ý thì chúng tôi xin thỉnh cụ về chùa để nương bóng tử bi trong những tháng ngày còn lại”.
Bà lão nhìn thấy sư có lòng tốt bên ngoài nói: “Tôi già rồi đâu là làm gì nơi mà vào chùa công quả, không làm mà đắn cơm chùa tội lắm”.
Sư nói: “Cụ đừng ngại, ở chùa có nhiều việc, người mạnh gánh nước buổi cải, nấu cơm, người yếu quét sân, nhặt cỏ, miễn có làm chút ít, còn thì giờ tụng kinh niệm Phật là tốt”.
Bà lão thấy sư có lòng tốt bên ngoài, liền bảo: “Nếu sư cụ thương giúp kế có quả nay, tôi rất mang ơn”.
Sư hẹn ít hôm sau sẽ có người đón bà về chùa. Về chùa, sư hợp Tăng chúng nói sư đang trụ trì hỏi ý kiến có thuận cho bà lão cô quả ấy ở chùa không. Toàn Tăng chúng đều đồng thuận mỗi bà lão về chùa.
Lòng Hiếu Thảo Của Thiền Sư Tông Diễn
Sư cho cắt mộ một am tranh trong khuôn viên chùa, cho người đi rước bà lão về ở đây. Mỗi hôm, sư phân công bà lão quét sân chùa hay nhặt cỏ, tùy sức khoẻ của bà. Sư luôn luôn nhắc nhở bà tu hành và mỗi sáng đều qua am thăm hỏi bà lão. Được một thời gian, bà lão lâm bệnh, sư tự tay nấu cháo săn sóc bà lão khiến các đệ tử đều thấy lạ.
Hòa Thượng Tông Diễn bên quán trà của mẹ (Hình trong phim)
Biết bà lão không sống được bao lâu, song vì có duyên sự phải đi vãng năm báy hôm nên trước khi đi, sư dặn dò mỗi người: Nếu bà lão có mệnh hệ gì thì chúng Tăng cứ là làm đủ lễ nghi, nhưng khi liệm thì đừng vội với đấy nắp áo quan, đợi sư về sẽ đấy sau.
Đúng như lời sư đoán, bốn năm hôm sau bà táy thỏ, Tăng chúng làm đúng như lời sư dặn, chỉ để bà trong áo quan mà không đấy nắp. Hai hôm sau sư về, nghe bà lão mất còn để trong áo quan. Sư về nhìn mặt lão một chót, đi quanh quan tài 3 lần rồi đấy nắp quan lại. Sau đó sư nói to:
“Như lời Phật dạy: Một người tu hành ngộ đạo cha mẹ sanh thiên, nếu lời ấy không ngoa xin cho quan tài bay lên hư không để chứng minh lời Phật”.
Nói xong sư liền cầm tích trường gỗ ba cái, quan tài từ tự tự bay lên hư không, rồi hạ xuống. Lúc ấy mỗi người mới biết bà lão là mẹ của sư.
Hòa Thượng vừa dứt tiếng, chiếc quan tài bồng như có một lực đẩy, từ tự tự nâng lên cao, sát mái am tranh, lơ lửng. Mỗi người đột loạt quỳ xuống, chắp tay, ngẩng mặt nhìn lên trong một niệm kính ngưỡng tột cùng. Mắt Hòa Thượng sáng ngời, an trú trong giây phút hiện tại tuyệt vời, một giây mà đắng đắng thiên thu.
Tâm hiểu của người con hòa lẫn trong tâm tự của một bậc chân tu đắc đạo, nở tung như đóa sen tỏa hương tinh khiết, tuy vô hình mà bất diệt, tuy vô thanh mà trần ngập âm hưởng điêu kỳ, tuy vô tưởng mà chan hòa khắp cùng cơi giới.
Khi chiếc áo quan nhẹ nhàng trở về chỗ cũ, người ta thấy gương mặt bà cụ – bây giờ đã rõ là thân mẫu của sư trú trì – tươi nhuận rạng rỡ. Mùi hương lạ lạ tỏa ra phảng phất quanh nhà. Mỗi người đứng bất động, đắm mình trong niệm phúc lạc ngàn năm chưa đủ có.
Nơi quán nước ngày xưa của mẹ, sư bên lập một ngôi chùa đặt tên là Mại Trà Lai tự. Am tranh mẹ tưởng ở có tên là Dưỡng Mẫu Đường, sớm chiều khói hương nghi ngút.
Ý Nghĩa Sâu Sắc Của Lòng Hiếu Thảo
Đó là một trong nhiều câu chuyện trong hành trang của vị thiền sư Việt Nam đạo phong, liên quan tới hiểu đạo của người xuất gia. Ngài cũng là người sống gần dân, được người dân yêu quý gọi bằng tên mộc mạc là Hòa Thượng Cua.
Câu chuyện này so với câu chuyện ngài Mục Kiên Liên xuống địa ngục cứu mẹ, chi tiết khác nhau nhưng ý nghĩa về việc báo hiếu cha mẹ thì cũng là một. Cách báo đáp thâm ơn cha mẹ của Thiền Sư Tông Diễn đã lưu mãi lòng người, vượt cả thời gian. Hình tượng và hành hiểu đó không chỉ lưu truyền trong dân gian mà đã được xây dựng thành hình tượng nghệ thuật, được chuyên thể qua các loại hình sân khấu, làm rung động lòng người nhiều thế hệ.
Thiền Sư Tông Diễn đã cho chúng ta thấy rằng, hiếu thảo không phải chỉ là một đức tính đạo đức thông thường, mà là biểu hiện của tâm Phật, là thực hành sâu sắc của đạo Bụt. Lòng hiếu thảo của sư không dừng lại ở việc chăm sóc mẹ trong đời sống vật chất, mà còn tìm cách giúp mẹ được giải thoát khỏi vòng sinh tử, được sanh về cơi cực lạc. Đó là báo hiếu tối cao, vượt qua ranh giới sống chết.
Gương sống này cũng nhắc nhở chúng ta rằng, một người tu hành thật sự không quên gốc, không quên ơn cha mẹ. Cho dù đã xuất gia, nhưng lòng biết ơn, lòng muốn độc lập cha mẹ vẫn là động lực tu hành mạnh mẽ. Phật pháp không bao giờ bác bỏ những tình cảm nhân bản mà là nâng cao nó lên tầm cao hơn, thiêng liêng hơn. Đó là con đường giữa giữa, không phủ nhận cuộc sống mà lên vượt thoát vòng sinh tử.
Câu chuyện Thiền Sư Tông Diễn cũng là sự chứng minh rõ rệt về tính thật của Phật pháp. Lời Phật dạy rằng con có đạo, cha mẹ sẽ được giải thoát có thực hiện được hay không? Câu trả lời là: Có. Và Thiền Sư Tông Diễn chính là bằng chứng sống động của lời dạy ấy. Quan tài bay lên trời là hiện tượng siêu tự nhiên, nhưng ý nghĩa thực sự là tâm pháp diệu kỳ của một vị tổ sư mười lúc.
Lòng hiếu thảo của Thiền Sư Tông Diễn hướng dẫn chúng ta rằng, trong đạo Phật, báo hiếu là một trong những hành viên tu tập quan trọng nhất. Khi một người biết cảm ơn, biết đáp ơn cha mẹ đã sinh ra mình, nuôi dưỡng mình, thì lòng người đó sẽ ngày càng trong sáng, giác ngộ ngày càng sâu sắc. Tu hành không phải bỏ lợn tình cảm nhân bản, mà là nâng cao chúng lên thành tình yêu thương vô biên, không phân biệt với tất cả các chúng sinh.
Hành trình tìm mẹ và cứu độ mẹ của Thiền Sư Tông Diễn là hành trình của lòng hiếu thảo, là hành trình của sự tu hành thật sự, là hành trình của việc đem chánh pháp vào đời sống. Gương sống của ngài sẽ mãi mãi là bài học, là nguồn cảm hứng cho những người con Phật học tập theo con đường chứng đạo, mà không quên gốc, không quên ơn, không quên lòng từ bi vô tận của Phật.
