Thiền giáo của Thích Nhất Hạnh nhấn mạnh rằng thực tập không giới hạn trong những giờ ngồi thiền formal, mà cần đưa vào từng hoạt động hàng ngày. Làm thế nào để chúng ta thực hành chánh niệm khi gọi điện thoại, chuẩn bị bữa cơm hay làm việc? Những câu hỏi thực tế này mở ra con đường giúp giáo pháp Phật đi vào cuộc sống thực tiễn, từng phút, từng giây của chúng ta.
Tâm chúng ta giống như một dòng sông, trong đó có những tư tưởng, cảm thụ luôn trôi chảy không ngừng. Thực tập chánh niệm nhắc nhở chúng ta ý thức về những gì đang xảy ra. Khi chúng ta tập trung tâm ý vào chánh niệm thì ngay giây phút đó chánh niệm là tâm. Chánh niệm ngấp nước tâm thức ta trong vòng nửa giây, mười giây hay một phút. Sau đó ta có thể đọc một bài chánh niệm khác cho những công việc tiếp theo. Ăn cơm im lặng, tôi cũng đọc chánh niệm trước rồi mới bắt đầu ăn. Ăn xong, tôi đọc một bài chánh niệm khác và uống một tách trà. Giả sử ta có một giờ ngồi thiền và sau đó là năm giờ không ngồi thiền, rồi đến ba giờ ngồi thiền thực tập chuyên sâu. Thì giữa thời gian thực tập và thời gian không thực tập chánh niệm có dính líu gì với nhau không?
Liên Kết Giữa Thiền Tập Hình Thức Và Đời Sống Hàng Ngày
Tâm lúc thực tập chánh niệm và tâm lúc không thực tập chánh niệm có liên quan gì với nhau? Ngồi thiền giống như một bài chánh niệm dài im lặng. Cái quan tâm chính của tôi là làm thế nào để việc thực tập chánh niệm ảnh hưởng đến tâm thức ta lúc không thực tập chánh niệm. Để hiểu rõ hơn, chúng ta có thể sử dụng ví dụ về bảng chỉ đường và đường đi. Bảng chỉ đường và đường là một, bởi vì bảng chỉ đường sẽ giúp mình đi một quãng đường dài cho đến khi bảng chỉ đường kế tiếp xuất hiện. Không có sự khác biệt nào giữa bảng chỉ đường và đường. Đó là điều ta nên làm khi thực tập chánh niệm và ngồi thiền.
Thiền hành được thực tập bước một cách lười biếng và sâu sắc
Chánh niệm giúp ta trở về với chính mình và khi đọc chánh niệm xong ta vẫn tiếp tục thực tập theo như một dòng chảy. Nếu chúng ta không nhận ra được sự hợp nhất giữa chánh niệm và thời gian còn lại của ngày, giữa bảng chỉ đường và đường thì chúng ta sẽ bị ngăn cách hoàn toàn. Điều này trong tiếng Pháp gọi là “cloisons étanches” – nghĩa là không có liên hệ gì giữa hai thứ, không thể hòa nhập được. Tâm lúc thực tập chánh niệm và tâm lúc không thực tập chánh niệm hoàn toàn khác biệt, tâm lúc ngồi thiền và tâm lúc không ngồi thiền không dính líu gì với nhau cả. Đây là một trở ngại lớn trong con đường tu tập của chúng ta.
Mở Rộng Thực Tập Ra Toàn Bộ Ngày
Làm thế nào để chánh niệm ảnh hưởng lên đời sống hàng ngày của ta, kể cả những lúc ta không thực tập chánh niệm? Làm thế nào để thời gian ngồi thiền thâm nhập được vào đời sống hàng ngày của ta, vào những giờ ta không ngồi thiền? Chúng ta phải học hỏi phương pháp thực tập để mỗi bài chánh niệm, mỗi phút ngồi thiền, mỗi bước chân thiền hành ảnh hưởng đến suốt ngày của ta. Mỗi hành động, mỗi lời nói, mỗi dòng tư duy đều có ảnh hưởng của nó. Cho dù chỉ một cái vẫy tay của tôi thôi cũng ảnh hưởng khắp mọi nơi, ảnh hưởng đến cả những tinh hệ. Mỗi cái ngồi, mỗi bước chân, mỗi nụ cười đều ảnh hưởng đến đời sống hàng ngày của ta và của những người khác. Sự thực tập của ta phải được dựa trên nền tảng đó.
Khi ngồi thiền hay đi thiền hành, chúng ta phải để ý đến chất lượng mà không phải là số lượng. Chúng ta phải thực tập một cách thông minh. Phải chế tạo ra những phương pháp thực tập thích ứng, phù hợp với hoàn cảnh của chúng ta. Đây chính là tinh thần của giáo pháp Phật – điều chỉnh pháp môn để phù hợp với căn cơ của từng cá nhân và xã hội mà không làm sao lệch lạc tính chính thống của Phật học.
Bài Học Từ Câu Chuyện Có Thật
Tôi muốn kể cho các bạn nghe một câu chuyện về một người phụ nữ chuyên niệm danh hiệu Phật A Di Đà. Mỗi ngày bà đều dùng chuông mõ để niệm “Nam Mô A Di Đà Phật” ba thời, mỗi thời một tiếng đông hộ. Khi niệm đến một ngàn lần thì bà thỉnh chuông. Mặc dù đã thực tập như thế cả 10 năm rồi nhưng bà vẫn là một người khá hấp hối, ích kỷ và hay chỉ trích người khác.
Người lão giáo của bà thấy vậy, muốn dạy cho bà một bài học, nên một ngày nọ sau khi bà ta đâng hương, thỉnh ba tiếng chuông và bắt đầu tụng: “Nam Mô A Di Đà Phật” thì ông ta đến ngay cửa nhà bà và gọi: “Bà Nguyên, bà Nguyên”. Bà rất bực mình vì đây là lúc bà đang tu mà ông ta cứ đứng trước nhà gọi tên bà. Bà tự nhủ: “Mình phải chiến thắng cơn giận của mình mới được, mặc kệ ông”. Rồi bà tiếp tục: “Nam Mô A Di Đà Phật, Nam Mô A Di Đà Phật…”
Người lão giáo tiếp tục gọi lớn tên bà. Cơn giận của bà cũng lúc cũng dữ dội hơn. Bà đấu tranh với nó rồi tự hỏi: “Liệu mình có nên ngưng tụng mà ra máng cho ông ta một trận không?” Tuy thế bà ta vẫn tiếp tục tụng và đấu tranh gay gắt hơn. Ngọn lửa giận dữ bốc lên nhưng bà vẫn tiếp tục: “Nam Mô A Di Đà Phật”. Người lão giáo biết được và tiếp tục kêu lớn: “Bà Nguyên, bà Nguyên”.
Không chịu được nữa, bà quăng chuông mõ, chạy ra cửa và la lên: “Ông không biết tôi đang niệm Phật hả? Sao ông cứ gọi tên tôi hoài vậy? Ông đang làm cái trò gì thế?” Người lão giáo cười và nói: “Tôi mới gọi tên bà có mười phút mà bà đã nổi giận đứng dậy như vậy, thử hỏi bà gọi tên Phật cả mười năm nay thì Phật giận đến cỡ nào?” Câu chuyện này dạy cho chúng ta một bài học sâu sắc: vấn đề không phải là làm nhiều mà là làm đúng.
Chất Lượng Vượt Trội Hơn Số Lượng
Nếu thực hành đúng chúng ta sẽ trở nên tự tế hơn, dễ thương hơn, có hiểu biết và thương yêu hơn. Khi ngồi thiền hay đi thiền hành chúng ta nên để ý đến chất lượng mà không phải đến số lượng. Nếu chỉ để ý đến số lượng thôi thì chúng ta chẳng khác gì bà Nguyên. Tôi nghĩ rằng bà đã học được bài học của mình và sẽ làm tốt hơn.
Giáo pháp Phật nhấn mạnh rằng thực tập cần phải hòa nhập vào từng phút giây của cuộc sống thường nhật. Chánh niệm không phải là một hoạt động tách rời khỏi cuộc sống, mà là cách chúng ta sống. Khi chúng ta thực tập với chân thành và đúng cách, từng hành động sẽ mang lại ánh hưởng tích cực – ảnh hưởng đến bản thân ta, đến những người xung quanh, và cuối cùng ảnh hưởng đến cả xã hội nhân loại. Đây là con đường dẫn đến an lạc thực sự, nơi mà giáo lý Phật và cuộc sống hàng ngày trở thành một thể thống nhất.
Trích từ sách “Muốn An Được An” của Thích Nhất Hạnh
