Trong quá trình tu học Phật pháp, một trong những thách thức lớn nhất mà các bậc tu nhân phải đối mặt là làm sao để sống đúng với vận tính thức – tức là ý thức rõ ràng về những gì đang diễn ra trong từng khoảnh khắc của cuộc sống. Đây không chỉ là một khái niệm lý thuyết trong các bài giảng Phật pháp, mà là một thực hành sinh động, thiết thực, có thể áp dụng vào cuộc sống hàng ngày của mỗi người tu hành. Vận tính thức là một trong những yếu tố quan trọng trong Tám Chính Đạo – con đường dẫn đến sự chấm dứt khổ đau mà Đức Phật đã chỉ dạy. Khi sống với ý thức rõ ràng, chúng ta không chỉ quan sát những gì đang xảy ra, mà còn hiểu rõ bản chất của từng hiện tượng trong tâm và ngoài tâm.
Từ Phân Biệt Đến Nhận Thức Nguyên Bản
Khi mới bắt đầu thực tập vận tính thức, hầu hết các tu nhân đều có xu hướng phân biệt mọi sự vật theo các khái niệm nhị nguyên như đúng – sai, tốt – xấu, thiện – ác, hay sự phân biệt giữa thân – tâm – pháp. Đây là một giai đoạn tự nhiên trong quá trình tu học, bởi vì tâm chúng ta đã được huấn luyện từ rất sớm để phân loại và đánh giá mọi sự vật xung quanh. Tuy nhiên, theo lời dạy của Đức Phật, khi vận tính thức thực sự phát triển, tu nhân sẽ nhận ra rằng những phân biệt này chỉ là những khái niệm tương đối được tạo dựng bởi tâm, chứ không phải bản chất thực tại của các hiện tượng.
Vận tính thức giúp quan sát trực tiếp các hiện tượng tâm và sinh hoạt hàng ngày
Sự chuyển biến từ phân biệt đến nhận thức nguyên bản là quá trình tự nhiên của tu học. Lúc đầu, khi chúng ta nhìn một cây chuối có màu vàng, tâm ngay lập tức phán xét: “Đây là một cây chuối xấu, nó đã chín quá, tôi không thích”. Nhưng khi vận tính thức phát triển, chúng ta chỉ thấy những sắc thái màu vàng được tạo thành bởi các qualia – những cảm giác quang học đơn thuần, mà tâm vẫn giữ được sự bình thản và không phán xét. Đây chính là sự hiểu biết sâu sắc về bản chất của hiện thực, nơi mà các phân biệt không còn là chướng ngại cho sự thấu hiểu.
Sự Hiện Diện Của Niệm Và Tư Duy
Trong quá trình thực hành vận tính thức hàng ngày, một khó khăn khác mà các tu nhân thường gặp phải là sự hiện diện liên tục của những niệm và tư duy, đặc biệt là những niệm thuộc về cảm xúc âm tính hay những khao khát không điều được. Khi đang ngồi thiền định hoặc trong các hoạt động hàng ngày, những suy nghĩ về những gì “nên làm” hay “không nên làm” vẫn liên tục xuất hiện. Tuy nhiên, điều quan trọng là tu nhân cần nhận ra rằng việc những niệm này xuất hiện không phải là sự thất bại trong tu học, mà là một phần tự nhiên của quá trình nhận thức.
Theo giáo lý của Đức Phật, thái độ của tu nhân đối với những niệm này mới là điểm quyết định. Khi một niệm xấu sinh khởi, nếu tu nhân có ý thức rõ ràng về nó – tức là thấy được nó, nhận ra bản chất của nó mà không đồng ý với nó, không kháng cự nó, chỉ đơn giản cười mỉm với nó – thì đó chính là quá trình “Kiến Tính” đạo đức. Không cần phải chờ đến lúc tâm hoàn toàn tĩnh lặng, không có một suy nghĩ nào, vì đó chỉ là một khái niệm tương đối trong tục đế mà thôi.
Tính Quyết Định Của Ý Thức Rõ Ràng
Một trong những khám phá quan trọng nhất trong quá trình tu học vận tính thức là nhận ra rằng chúng ta luôn có quyền quyết định xem có hành động theo những niệm này hay không. Dù cho một suy nghĩ bất thiện có mạnh mẽ đến mấy, chúng ta vẫn sở hữu khả năng quan sát nó một cách toàn bộ và thực hiện lựa chọn của riêng mình. Đây là một trong những điều kiện cơ bản để có thể tu học Phật pháp một cách hiệu quả.
Quyết định không theo niệm là bước khởi đầu của sự giải thoát
Khi ý thức được rằng mình hoàn toàn tỉnh thức và có quyền quyết định, tu nhân sẽ không bị những tâm tưởng lãng xẳng chi phối. Ngay cả khi những niệm bất thiện vẫn tiếp tục khởi động, chúng ta có thể chọn không hành động theo chúng. Thái độ này – giữ vững ý thức rõ ràng mà không bị những suy nghĩ cuốn hút – chính là sức mạnh thực sự của Kiến Tính. Đây không phải là một trạng thái tâm xảy ra một lần rồi mãi mãi giữ được, mà là một quá trình liên tục của sự thức tỉnh và lựa chọn chủ động.
Kiến Tính Như Một Hành Trình Liên Tục
Theo lời dạy của Đức Phật được truyền lại qua các kinh điển, Kiến Tính không phải là một trạng thái cuối cùng mà tu nhân đạt được một lần là xong. Thay vào đó, nó là một quá trình liên tục, một hành trình mà mỗi khoảnh khắc chúng ta lại có cơ hội để chọn sống với ý thức rõ ràng. Mỗi khi chúng ta nhận ra rằng mình đã sa vào vòng niệm lăng xẳng, chúng ta lại có cơ hội để trở về với hiện tại và quan sát mọi sự vật như chúng thực sự là.
Việc sống trên vận tính thức không yêu cầu chúng ta phải đạt tới một trạng thái hoàn hảo nào đó. Thay vào đó, nó chỉ yêu cầu một sự cam kết thường xuyên để sống một cách có ý thức, với sự tỉnh thức và trách nhiệm đối với từng hành động, lời nói và suy nghĩ của chúng ta. Đây là cách thực hành Phật pháp phù hợp nhất với cuộc sống hàng ngày của người tu nhân hiện đại.
Kết Luận: Từ Lý Thuyết Đến Thực Hành
Thực hành sống trên vận tính thức là một trong những cách tu học Phật pháp thiết thực nhất. Không cần phải chờ đến ngày nào đó khi tâm hoàn toàn tĩnh lặng hay khi chúng ta đã đạt tới một trạng thái tâm lý hoàn hảo nào đó, chúng ta có thể bắt đầu từ chính lúc này – từ từng khoảnh khắc, từng hơi thở, từng suy nghĩ và cảm xúc trong cuộc sống hàng ngày.
Khi sống với ý thức rõ ràng, tu nhân sẽ dần dần nhận ra rằng những khổ đau trong cuộc sống thường xuất phát không phải từ những sự kiện ngoài kia, mà từ cách chúng ta phản ứng với chúng. Bằng cách giữ vững sự tỉnh thức, chúng ta có khả năng thay đổi cách phản ứng đó. Đây chính là con đường dẫn tới giải thoát mà Đức Phật đã chỉ dạy.
Hãy bắt đầu thực hành ngay hôm nay, với mỗi hoạt động của cuộc sống hàng ngày. Dù là khi ăn cơm, làm việc hay giao tiếp với mọi người, hãy cố gắng giữ sự tỉnh thức, quan sát những gì đang xảy ra mà không phán xét, và chọn những hành động phù hợp với đạo đức Phật giáo. Đó chính là Vận Tính Thức – Chánh Niệm mà Đức Phật đã khuyên tất cả chúng ta nên tu tập.
Tài Liệu Tham Khảo:
- Kinh Anapanasati (Kinh Quán Hơi Thở) – Giáo lý về Chánh Niệm từ Đức Phật
- Trung Bộ Kinh – Các bài dạy về Vận Tính Thức
- Trung Tâm Hộ Tông – Bản sưu tầm và truyền dạy Phật pháp
