ThÍch Nữ Hằng Như
Khi bước sang các chủ đề siêu việt như Tính Không, Huyễn hay Chân Nhữ là bước vào thế giới của Chân Lý tuyệt đối, không lỗi. Nó ở bên ngoài không gian, thời gian, nên không còn xử dụng giác quan để nhìn thấy. Chỉ có thể nhìn thấy nó bằng Nhận thức Biết Không lỗi, bằng trí huệ Bát-Nhã.
Trong phần trước, chúng ta đã tìm hiểu khái niệm cơ bản về Huyễn. Bây giờ, chúng ta sẽ đi sâu hơn vào vị trí của Huyễn trong hệ thống giáo lý Phật giáo, vai trò quan trọng của nó và cách thực hành trong đời sống hàng ngày.
Vị Trí Của Chủ Đề Huyễn Đứng Ở Đâu?
Huyễn đứng ở giữa Tính (Chân Đế) và Tượng (tức Đế). Tính là Trọng Không, Trọng Rỗng – tức là bản chất căn bản của tất cả hiện tượng. Còn Tượng là hiện tượng thế gian có thật trước giác quan – những gì chúng ta cảm nhận được thông qua mắt, tai, mũi, lưỡi, thân và ý.
Chủ đề Huyễn cho biết Tượng có những hư ảo, giả dối, thay đổi từng phút giây nên Tượng như là bất nước, chiếm bao sẽ thay đổi biến mất gọi là Huyễn Tượng. Đây là lý thuyết nền tảng giúp người tu tập hiểu rõ hơn về bản chất của thế giới hiện tượng.
Giác quan và hiện tượng thế gian luôn thay đổi liên tục theo quy luật vô thường
Chủ Đề Huyễn Có Tầm Quan Trọng Hơn Nhiều So Với Chân Nhữ Và Không
Chủ đề Huyễn, Không, Chân Nhữ đều rất quan trọng trong hành trình tu tập Phật giáo. Tuy nhiên, chúng ta cần hiểu rõ vai trò của mỗi chủ đề. Chư Tổ tâm bày ra chủ đề Huyễn, Không, Chân Nhữ để thể nhập Chân Nhữ định, Không định hay Như Huyễn định để có kết quả diệu hữu trên đường tâm linh.
Cái nhìn Huyễn Có, cũng tương tự như cái nhìn của Bản Thể hiện tượng là Trọng Không (Tính Không). Vì Trọng không nên hiện tượng khi thế này, khi thế khác gọi là Huyễn. Vai trò của Trọng Không và Huyễn là đứng ở một chế nhìn hiện tượng thế gian thay đổi. Còn cái nhìn Chân Nhữ về hiện tượng thế gian là nó Như Vậy là Như Vậy không diễn tả gì thêm.
Khi nhìn hiện tượng thế gian hoàn toàn không lỗi, máy móc giác quan chúng ta hoạt động khác đi. Ba chủ đề này đưa tới mục tiêu dứt lại tại Thể, không khởi mạng lưới Tượng (tương ứng với cơ chế Hậu Hội Đại trong bộ não. Hội Đại là vùng tri giác (Tượng) có 3 phần: Tiền Hội Đại, Trung Hội Đại là 2 vùng khái niệm có lỗi, còn Hậu Hội Đại là vùng yên lặng không lỗi). Từ Tượng đưa tín hiệu đến Hành (tương ứng với cơ chế Dưới Đồi là nơi thành lập tâm phàm phu, tâm bậc Thánh hay tâm Phật) cắt giữ và đo vào Nhận thức không lỗi (tương ứng với cơ chế Precuneus).
Các thành phần tâm thức và vai trò của chúng trong quá trình nhận thức
Tâm thế gian không nhận ra được mà phải do Trí tuệ Bát Nhã mới nhận ra. Vì ngoài không gian, ngoài thời gian nên gọi chế độ đó là “Thực tại tuyệt đối”. Ba chủ đề đưa tới mục tiêu dứt lại tại Thể, không khởi mạng lưới Tượng. Tâm tự, tâm bi biểu lộ trong lời nói, đó là tự trường của chúng ta lần hồi sẽ cảm hóa được những người sống bên cạnh chúng ta.
Về chủ đề Không và Chân Nhữ cũng do con người tâm đặt ra theo quy ước. Sau cùng phải bỏ vần, lời nói. Bá-Nhã Tâm-Kinh có câu: “vô Trí được vô Đắc” nghĩa là “Không có Trí mà cũng không có Đắc”. Nếu nói mình đắc quả này, quả kia là còn trong tục đế, còn trong cái nhìn của thế gian. Cho nên khi diễn tả về Chân Nhữ, các Tổ nói: “Thực tượng vô tượng”. Cái tượng thật của hiện tượng thế gian là không có tượng. Nếu còn tượng trong thế gian thì đó chỉ là “huyễn tượng” nghĩa là có mà không có!
Khái Niệm Và Ý Nghĩa Của “Như Huyễn”
Như vậy, cái nhìn sau cùng là xoá bỏ quy ước dựa trên khái niệm có lỗi, mới nhận ra Chân Lý tối hậu. Hiện tượng thế gian do con người đặt tên, áp đặt như thế này thế nọ, che lấp bao phủ sự thật lên hiện tượng thế gian, nên không nhìn thấy Chân Lý tối hậu của hiện tượng. Chỉ tự nó chỉ là “như vậy” thôi! Do đó, khi nhận ra Chân Lý tối hậu, chỉ là sự trở về, chứ không phải khám phá ra cái gì mới mẻ.
Đức Phật khi chứng ngộ “Tứ Diệu Đế” đã nói: “Giống như Ta đã tìm lại con đường mòn mà chỉ Phật đời quá khứ, chỉ Phật đời hiện tại và chỉ Phật vị lai đã đi và sẽ đi”. Cũng vì thế khi mình quay trở về nhận ra cái Tâm Như hay Tâm Không, các vị Tổ gọi là “đi về nhà” hay “trở về nguồn” chứ không có chứng đắc gì cả.
Đức Phật nhận ra chân lý qua quá trình tu tập không có thêm bớt
Huyễn Và Hiện Tượng Thế Gian
Khi chúng ta nhìn hiện tượng thế gian hoàn toàn không lỗi, máy móc Ý Căn, Ý Thức, Trí Năng đông cứa. Lúc bấy giờ, vùng “Kiến giải tổng quát” (The General Interpretative Area hay Gnostic Area), tức vùng Tính Giác sẽ bật ra kiến giải bất cứ lúc nào.
Kinh điển là quy ước. Còn lỗi là còn quy ước, còn tục đế. Chân Lý tối hậu là không dùng vần tự chữ viết. Phật Giáo Phát Triển nói: “Kinh Vô Tự mới là Chân Kinh” ý muốn nói tới chế Atakkã vacara là chế ngoài lỗi trong Tâm, thuật ngữ gọi là Tâm Như. Từ Tâm Như nhận ra sự khách quan tính lặng của hiện tượng thế gian gọi là Chân Nhữ của hiện tượng. Bấy giờ hình giả thấy xung quanh hiện tượng hiển lộ bài kinh không lỗi, thuật ngữ gọi là “Vô tự Chân kinh”. Chúng ta sẽ nhận ra hiện tượng thế gian đang thuyết giảng cái tối hậu Phật pháp từ thấp tới cao. Từ quy luật Vô Thường, Khổ/Xung Đột, Vô Ngã, đến Lý Duyên Khởi Pháp Duyên Sinh, đến Tương Quan Nhân Quả, đến Quy luật Biến dịch, Bình Đẳng tính, đến sự Trọng Không, Chân Nhữ và Huyễn tính.
Hiện tượng thế gian thuyết giảng chân lý Phật pháp liên tục
Các Tác Dụng Của “Như Huyễn” Trong Tu Tập
Khi thông suốt những chủ đề trên, thì lúc nào chúng ta cũng có thể dùng công cấp giữ cái Biết Không Lỗi vào Nhận Thức (Precuneus).
Sống ở đời khi có những gì thích thú, thành công, nếu nhận ra Như Huyễn chúng ta sẽ bỏ đam mê say đắm. Khi có nỗi khổ đau do người khác mang đến, nếu nhận ra Như Huyễn, chúng ta bỏ dính mắc, bỏ đau khổ và phát tâm tha thứ, đồng thời thương xót người hãm hại ta.
Cái thấy Như Thật và Như Huyễn cũng đóng vai trò tiến trấn khiến cho tâm chúng ta được thanh thoát và chức năng kiến giải của Tính Giác sẽ hoạt động giúp chúng ta giải quyết được những vấn đề khó khăn trong cuộc sống hàng ngày.
Khi chúng ta thấy Như Huyễn, những gì mất mát không để nặng tâm từ của chúng ta. Bên cạnh Như Huyễn, chúng ta áp dụng Như Thật để không suy luận, không tưởng tượng, vờ vịt, chụp mũ cho người xung quanh những điều xấu xa, thì tâm chúng ta sẽ được an ổn, thanh thoát, sáng suốt, quyết định thích hợp với hoàn cảnh. Tâm tự, tâm bi biểu lộ trong lời nói, đó là tự trường của chúng ta lần hồi sẽ cảm hóa được những người sống bên cạnh chúng ta.
Trên con đường tu tập, Như Thật, Như Huyễn giúp chúng ta sống toàn tâm toàn ý ở giây phút đó. Thấy biết ngay bấy giờ và ở đây là cái thấy sự vật đang là chính nó, không thêm không bớt, không đặt hay gọi tên, thì tâm chúng ta không bị võng tưởng quay rối.
Tâm được an ổn và thanh thoát qua việc tu tập Như Huyễn
Tu Tập Phương Pháp Như Thật Để Tâm Không Dính Mắc
Tu tập pháp Như Thật (Yathã Bhũta) để tâm không dính mắc với hiện tượng thế gian. Thế gian như thế nào, nhìn thấy y như vậy. Đó là nhìn thấy Như Thật. Nhìn Như Thật là nhìn thấy “Cái Đang Là” của hiện tượng thế gian. Tích tắc này thấy “Cái Đang Là”. Tích tắc kế tiếp cũng thấy “Cái Đang Là”… thì hình giả có “Như Thật Trí” hay “Tuệ Trí”, tức trí thấy biết như thật về đối tượng không phân biệt so sánh. Tâm ba thời hoàn toàn yên lặng không tác ý. Hình giả đang ở trong Tâm Bậc Thánh khách quan, trong sạch, tâm không dính mắc với 6 trần. Nhìn “Cái Đang Là” vững chắc sẽ trở thành Cái thấy “Như Vậy”. Từ một bước đi từ Như Thật đến Như Vậy (Chân Nhữ).
Trạng Thái Và Đạo Hạnh Của “Như Huyễn”
Chủ đề Huyễn được xếp là thiền Huệ, thực tập trong 4 oai nghi. Đối duyên xúc cảnh không dính mắc thì phải có Trí huệ để nhận biết tất cả đều là ảo, giống như trong chiêm bao. Trong văn chương Việt Nam, thi sĩ Tần Ðà có câu:
“Cuộc đời là đại mộng
Khi nằm ngủ là tiểu mộng”
Khi biết đó là mộng thì mình ra khỏi mộng. Những gì xảy ra khi mình đang sống mình tưởng là thật, nhưng qua đi thì như giấc chiêm bao, chỉ còn dư vị trong ký ức mà thôi!
Tuy nhiên muốn thực tập để kinh nghiệm “Như Huyễn Định” thì trước hết phải có trí huệ hiểu biết ý nghĩa Huyễn là gì? Nhận ra hiện tượng thế gian đều là Huyễn. Biết tượng của hiện tượng thế gian là chỉ Huyễn Tượng, tức là có tượng mà không thật có.
Ngộ ra bản chất huyễn ảo của thế giới hiện tượng
Chuyên Tâm Vào Thiền Tuệ Như Huyễn Và Như Thật
Cảnh giới bên ngoài thế gian tức bên ngoài Huyễn là chế vương lặng, tịch diệt, ra ngoài giác quan. Chế đó là trạng thái Niết Bàn, Chân Nhữ. Khi khái niệm Huyễn nội tại trong Nhận thức không lỗi vững chắc thì máy móc đã trở thành Định gọi là Như Huyễn Định. Dĩ nhiên là lúc đó tâm hoàn toàn yên lặng không dính mắc gì với hiện tượng thế gian. Tâm ba thời hoàn toàn yên lặng không tác ý. Hình giả đang ở trong Tâm Bậc Thánh khách quan, trong sạch, tâm không dính mắc với 6 trần. Nhìn “Cái Đang Là” vững chắc sẽ trở thành Cái thấy “Như Vậy”. Từ một bước đi từ Như Thật đến Như Vậy (Chân Nhữ).
So Sánh Như Huyễn Và Như Thật
Cả hai thuộc về thiền Huệ. Một cái là Như Huyễn, một cái là Như Thật. Tùy nơi chế đứng Như Huyễn hay Như Thật mà cái nhìn và phương thức tu tập khác nhau, nhưng kết quả sau cùng đưa đến giống nhau là thoát khổ.
-
Về Như Huyễn, chúng ta hiểu rằng vật vã trên thế gian thay đổi như ảo ảnh, như chiêm bao nên thế gian tuy có mà là Như Huyễn Có. Hình giả có nhận thức về Huyễn (Mã yế) sẽ không bị dính mắc với hiện tượng thế gian. Khi vui không quá say mê với niềm vui với hạnh phúc. Khi đau khổ không quá bi lụy trầm cảm, vì mỗi việc sẽ đổi thay.
-
Tu tập pháp Như Thật (Yathã Bhũta) để tâm không dính mắc với hiện tượng thế gian. Thế gian như thế nào, nhìn thấy y như vậy. Đó là nhìn thấy Như Thật. Nhìn Như Thật là nhìn thấy “Cái Đang Là” của hiện tượng thế gian. Tích tắc này thấy “Cái Đang Là”. Tích tắc kế tiếp cũng thấy “Cái Đang Là”… thì hình giả có “Như Thật Trí” hay “Tuệ Trí”, tức trí thấy biết như thật về đối tượng không phân biệt so sánh. Tâm ba thời hoàn toàn yên lặng không tác ý. Hình giả đang ở trong Tâm Bậc Thánh khách quan, trong sạch, tâm không dính mắc với 6 trần. Nhìn “Cái Đang Là” vững chắc sẽ trở thành Cái thấy “Như Vậy”. Từ một bước đi từ Như Thật đến Như Vậy (Chân Nhữ).
Bản Chất Tuyệt Đối Của Như Huyễn Và Chân Nhữ
Khi bước sang các chủ đề siêu việt như Tính Không, Huyễn hay Chân Nhữ là bước vào thế giới của Chân Lý tuyệt đối, không lỗi. Nó ở bên ngoài không gian, thời gian, nên không còn xử dụng giác quan để nhìn thấy. Chỉ có thể nhìn thấy nó bằng Nhận thức Biết Không lỗi, bằng trí huệ Bát-Nhã. Vì thế qua bài “Tìm Hiểu Khái Quát Về Huyễn” trên đây, chỉ là cách mương lỗi, mương từ ngữ, trình bày một khía cạnh nhỏ nhoi về Huyễn qua chương trình học Phật, còn nhiều khiếm khuyết của người viết. Dù sao thì lý thuyết có đơn sơ hay sâu sắc thì cũng chỉ là Chân Lý tục Đế. Sau đó phải bỏ vần, lời nói. Bá-Nhã Tâm-Kinh có câu: “vô Trí được vô Đắc” nghĩa là “Không có Trí mà cũng không có Đắc”. Nếu nói mình đắc quả này, quả kia là còn trong tục đế, còn trong cái nhìn của thế gian. Cho nên khi diễn tả về Chân Nhữ, các Tổ nói: “Thực tượng vô tượng”. Cái tượng thật của hiện tượng thế gian là không có tượng. Nếu còn tượng trong thế gian thì đó chỉ là “huyễn tượng” nghĩa là có mà không có!
Cảnh giới bên ngoài thế gian tức bên ngoài Huyễn là chế vương lặng, tịch diệt, ra ngoài giác quan. Chế đó là trạng thái Niết Bàn, Chân Nhữ. Tâm thế gian không nhận ra được mà phải do Trí tuệ Bát Nhã mới nhận ra. Vì ngoài không gian, ngoài thời gian nên gọi chế độ đó là “Thực tại tuyệt đối”.
Trạng thái Niết Bàn là mục tiêu cuối cùng của con đường tu tập
Kết Luận Và Hướng Dẫn Tu Tập
Khi bước sang các chủ đề siêu việt như Tính Không, Huyễn hay Chân Nhữ là bước vào thế giới của Chân Lý tuyệt đối, không lỗi. Nó ở bên ngoài không gian, thời gian, nên không còn xử dụng giác quan để nhìn thấy. Chỉ có thể nhìn thấy nó bằng Nhận thức Biết Không lỗi, bằng trí huệ Bát-Nhã. Vì thế, con đường tu tập tâm linh là con đường dài hun hút. Nhưng có hành trì thì sẽ có kết quả.
Qua bài viết này, chúng ta hy vọng đã giúp bạn hiểu thêm về khái niệm Huyễn – một trong những chủ đề quan trọng trong Phật giáo. Dù lý thuyết có đơn sơ hay sâu sắc thì cũng chỉ là Chân Lý tục Đế. Sau đó phải bỏ vần, lời nói, để đi vào Chân Đế Bát Nhã, bằng cách hành trì theo từng bước đi của con đường tâm linh. Mỗi hành giả tự mình quan sát tâm của mình (phần quan tự kỳ) như quan sát một dòng sóng lúc chậm lúc nhanh lúc sâu lúc cạn, mà tâm lúc nào cũng bình thản, không dao động. Đó chính là sự tu tập chân thật mà Phật Tổ đã chỉ dạy.
Tài Liệu Tham Khảo
- “Thiền và Kiến Thức Thời Đại”, tác giả Thích Thông Triết, ấn hành: Phật lịch 2558 (2014).
- Dựa theo chương trình giảng dạy “Thiền Trung cấp 3”, của cố HT Thích Thông Triết.
