Trong đời sống Phật tử Việt Nam, khi một thành viên trong gia đình vãng sinh, câu hỏi đầu tiên mà con em thường gặp là: “Chúng ta nên tổ chức tang lễ như thế nào để mang lại lợi ích thực sự cho người quá vãng?” Đây không chỉ là một ceremonial ritual, mà là một quá trình tâm linh có ý nghĩa sâu sắc trong Phật giáo. Thay vì tuân theo những phong tục có thể mang lại tác hại, hiểu rõ về lợi ích thật sự của tang lễ theo Phật pháp sẽ giúp con em làm những việc có ích cho người xưa kia.
Theo lời Phật dạy, người vừa mất không cần những vật chất như vàng mã, xe hơi hay những đồ dùng hư cấu. Thay vào đó, những gì thực sự mang lại benefit cho người quá vãng là những tác động tâm linh và công đức thiện. Vậy chính xác tang lễ Phật giáo gồm những yếu tố nào? Làm sao để con em biết được cách tổ chức sao cho đúng cách?
Khái Niệm Thân Trung Ấm trong Phật Giáo
Thân trung ấm (hay còn gọi là thân linh, ý thức trung gian) là một khái niệm quan trọng trong giáo lý Phật giáo Việt Nam. Theo lời các vị Thiền sư giảng dạy, khi một người vừa mất, ý thức của họ không biến mất ngay mà trải qua một giai đoạn trung gian. Giai đoạn này kéo dài từ lúc người chết cho đến khi tái sinh vào một cảnh giới mới, và thường kéo dài 49 ngày.
Trong suốt 49 ngày này, thân trung ấm sẽ trải qua những bước chuyển đổi mỗi 7 ngày một lần. Điều này có nghĩa là cứ sau 7 ngày, ý thức của người quá vãng lại có cơ hội “sanh tử một lần” – tức là có một thời kỳ định vị lại, trong đó ý thức được định hướng dần vào một cảnh giới nào đó. Những người có thiện nghiệp sẽ được định hướng vào ba đường thiện – trời, người, a-tu-la; còn những người có ác nghiệp sẽ rơi vào ba đường ác – động vật, ngạ quỷ, địa ngục.
Sự hiểu biết này rất quan trọng, bởi vì nó cho thấy rằng 49 ngày sau người mất không phải là một giai đoạn “bị động” mà là một giai đoạn “chủ động” – ý thức của người quá vãng vẫn còn bị ảnh hưởng bởi những tác động từ bên ngoài, đặc biệt là từ những công đức và tội lỗi được sinh ra sau cái chết của họ.
Tác Hại của Việc Giết Mổ và Cúng Kiếp trong Tang Lễ
Bàn cúng trong tang lễ Phật giáo với các loại hoa và trái cây tươi
Một trong những sai lầm lớn nhất mà nhiều gia đình Phật tử vẫn mắc phải là giết mổ những con vật như heo, gà để cúng trong tang lễ. Một số gia đình thậm chí còn mua vàng mã, nhà hàng kim loại, xe hơi giấy để đốt cho “người quá vãng dùng ở âm phủ”. Tuy nhiên, theo lời Phật dạy, những hành động này lại mang lại tác hại trực tiếp cho người vừa mất.
Khi con cháu giết heo, gà để cúng, họ đã tạo ra một ác nghiệp mạnh. Đúng lúc ấy, người quá vãng đang ở trạng thái rất nhạy cảm – thân trung ấm của họ dễ bị ảnh hưởng bởi những tác động từ thế giới loài vật. Khi thấy người thân của mình tạo ra ác nghiệp giết mổ, thân trung ấm sẽ bị định hướng theo chiều hướng ấy, dẫn đến việc người quá vãng phải đầu thai xuống ba đường ác. Đặc biệt, nếu trong 49 ngày này, ác nghiệp được tạo ra nhiều hay mạnh, người quá vãng có thể sẽ tái sinh thành động vật – chính những con vật được giết mổ để cúng cho họ vậy.
Về vàng mã và những đồ dùng giấy khác, lý do tương tự. Những người không có chánh tín, không có chánh kiến mới tin rằng việc đốt vàng mã sẽ giúp người quá vãng có tiền để dùng ở âm phủ. Nhưng thực ra, khi một người chết rồi đầu thai thành người (hoặc vào bất kỳ cảnh giới nào), họ không cần những vật chất như vàng mã nữa. Người chết chỉ cần thiện nghiệp và lòng tin để định hướng cuộc sống tái sinh của họ.
Nguyên Tắc Thiện Ác Nghiệp trong 49 Ngày Sau Khi Chết
Để hiểu rõ hơn về cách tổ chức tang lễ hợp lý, chúng ta cần nắm vững nguyên tắc thiện ác nghiệp. Theo giáo lý Phật giáo, có sáu cảnh giới mà chúng ta có thể tái sinh vào: trời, người, a-tu-la, động vật, ngạ quỷ, và địa ngục. Ba cảnh giới đầu gọi là ba đường thiện, ba cảnh giới sau gọi là ba đường ác.
Đầu thai của người quá vãng sẽ phụ thuộc vào bảng cân nặng của các tác nghiệp trong cuộc sống của họ. Nếu cuộc sống của họ được đặc trưng bởi nhiều thiện nghiệp hơn ác nghiệp, họ sẽ tái sinh vào ba đường thiện. Nếu ác nghiệp nhiều hơn, họ sẽ tái sinh vào ba đường ác. Tuy nhiên, có một trường hợp đặc biệt xảy ra khi người quá vãng có thiện nghiệp và ác nghiệp bằng nhau – lúc này, thân trung ấm sẽ ở trong trạng thái “mơ hồ”, không biết nên đi vào đâu.
Chính vì vậy mà trong 49 ngày sau cái chết, những hành động thiện và ác của con em sẽ trực tiếp ảnh hưởng đến định mệnh của người quá vãng. Nếu con em cúng kiếp, giết mổ vật để cúng, họ đang thêm vào tổng số ác nghiệp. Ác nghiệp này sẽ theo thân trung ấm của người quá vãng, khiến họ bị đẩy về phía ba đường ác.
Cách Tổ Chức Tang Lễ Đúng Theo Phật Giáo
Nếu cha mẹ hoặc người thân có tham lam hoặc hành vi không tốt trong đời sống, khi họ mất đi, con cháu nên tổ chức tang lễ như thế nào là hợp lý?
Điều quan trọng nhất là phải có chánh tín và chánh kiến. Chánh tín có nghĩa là tin vào Phật, Pháp, Tăng – ba bảo của Phật giáo. Chánh kiến là hiểu rõ rằng những ác nghiệp không thể được xóa sạch bằng những hành động hình thức mà chỉ có thể được cảm hóa bằng công đức và tu tập. Trước linh cửu của người quá vãng, con cháu nên niệm Phật, niệm Pháp. Nếu không biết niệm Phật thì niệm Phật cũng được; nếu không có điều kiện, thì tất cả ăn chay, không sát sanh, cũng đắc công đức vì không tạo ác từ hành động giết mổ.
Sau lễ tang, trong 49 ngày con cháu nên tổ chức lễ cúng để trang nghiêm và sinh công đức cho người quá vãng. Các lễ này có thể bao gồm niệm kinh, tụng bài, cúng dường chư tăng, hoặc đem công đức cúng dường cho các hoàn cảnh khó khăn khác. Những việc này đều mang lại công đức thiện cho người quá vãng.
Theo truyền thống Thiền tông, việc cúng tuân thủ lý do có thân trung ấm, cứ mỗi 7 ngày thì “sanh tử” một lần. Vì vậy, mỗi 7 ngày, nên tổ chức một lễ cúng nhỏ để sinh công đức. Nếu công đức được sinh ra đủ lớn, nó có thể “chuyển hướng” thân trung ấm của người quá vãng từ con đường ác sang con đường thiện.
Câu Chuyện Thực Tế về Thân Trung Ấm
Để minh họa rõ hơn về sức mạnh của thiện ác nghiệp trong 49 ngày sau khi chết, chúng ta hãy xem xét một câu chuyện thực tế được ghi lại tại Đài Loan. Đây là câu chuyện của một vị Thiền sư có năng lực thị nhân thân (nhìn thấy tiền kiếp của người khác).
Vị Thiền sư này có một đệ tử tên là Ung Bá Huy, người này xuất phát từ Trung Quốc và nhập cư đến Đài Loan vào năm 40 tuổi, quy y với Pháp sư Nam Đinh. Thông qua năng lực thị nhân, Pháp sư Nam Đinh đã nhìn thấy ba kiếp trước của Ung Bá Huy. Một trong những kiếp trước, Ung Bá Huy đã đầu thai thành một con heo nhưng chỉ với một cái tay giống heo, còn lại là tay người.
Mục đích của Pháp sư khi kể câu chuyện này ra công chúng là để chứng tỏ luân hồi (tái sinh) và tác lực của thiện ác nghiệp là có thực. Pháp sư nói: “Tôi có một đệ tử biết rõ ba kiếp trước của một người. Có một kiếp người này đầu thai thành người nhưng một bàn tay lại giống giáp heo. Tôi không thể nói ra tên người đó được, nếu các vị ra vô chùa thế nào cũng gặp.”
Sau đó, một hôm, có hai người ngồi cùng bàn ăn cơm trong chùa. Khi bàn tay của Ung Bá Huy lộ ra, một người kia liền nhận ra: “Có phải ông đầu thai thành heo phải không?” Ban đầu Ung Bá Huy không thừa nhận, nhưng sau đó ông kia nói: “Không nói nhưng tôi đã thấy rồi, ông nói ra thì tôi sẽ không nói cho người khác biết.” Rồi Ung Bá Huy mới kể ra câu chuyện ba kiếp trước của ông.
Theo lời Ung Bá Huy kể, ở kiếp trước, ông là giáo viên dạy học ở thôn quê. Khi ông chết không biết rằng mình đã chết, thân nhanh nhẽn đi lang thang, không biết đói bụng. Một hôm giấc buốc thốc mạnh ở mùa đông lạnh lẽo, ông đi ngang một căn nhà lớn đang mở cửa. Vào bên trong nhà để tránh giấc gió lạnh nhưng vẫn cảm thấy lạnh. Thấy trên tường treo những cái áo to, ông lấy một cái áo mặc vào và cảm thấy ấm áp rồi ngủ quên hết.
Khi thức dậy, ông phát hiện ra mình nằm chung với những con heo nhỏ và con heo lớn – lúc này ông mới biết mình đã thành một con heo nhỏ. Trong tâm ý rất rõ ràng, ông biết rằng nếu con heo lớn lên thì người ta sẽ làm thịt. Vì vậy, ông tìm cách tự tử, quyết định không ăn uống. Người chủ sợ con heo bị bệnh nên cho uống thuốc, nhưng con heo không chịu uống. Qua 7 ngày con heo đó chết khỏi phục thân, lúc này thân trung ấm của Ung Bá Huy được giải phóng.
Thân trung ấm cũng đi lang thang ngoài đường, một ngày kia gặp giấc buốc lạnh lẽo. Ông đi ngang một căn nhà lớn, thấy cái áo to trên tường. Ông dang một tay muốn lấy áo nhưng rút lại. Ông tự nghĩ rằng kỳ trước ăn cơm đã thành heo rồi, nên bây giờ dù có lạnh đến chết cũng không dám ăn cơm. Nhưng lạnh quá nên ngất xỉu. Đến chúng tôi tỉnh lại thì nghe người ta nói: “Sanh con trai.” Lúc ấy ông mới biết mình đã đầu thai thành con người một tay giống giáp heo, còn lại là tay người, có mẹ nằm một bên.
Ung Bá Huy ở Trung Quốc 40 năm, sau đó ở Đài Loan 22 năm. Ông bị bệnh chết tại bệnh viện. Khi tôi đi Đài Loan có đi ngang bệnh viện đó, và câu chuyện này được công bố trên tạp chí Phật giáo Đài Loan, để tất cả mọi người đều biết.
Quy Trình Cúng 49 Ngày Theo Phật Giáo
Từ những kiến thức trên, chúng ta có thể rút ra hướng dẫn cụ thể cho việc tổ chức tang lễ trong 49 ngày:
Trong 7 ngày đầu: Nên tổ chức lễ cúng trang nghiêm tại nhà hoặc chùa. Ăn chay, tránh sát sanh, tránh những hành động tạo ác. Nếu có khả năng, mời chư tăng đến tụng kinh. Gia đình cũng nên cùng nhau niệm Phật, sinh công đức.
Từ ngày 8 đến ngày 49: Cứ mỗi 7 ngày (gọi là “lễ 7”) tổ chức một lễ cúng nhỏ. Mỗi lần cúng nên có: – Bàn cúng trái cây, hoa tươi (không đặt thịt)
- Mời chư tăng tụng kinh Phật
- Gia đình cùng tinh tấn niệm Phật
- Tâm cầu nguyện cho người quá vãng được tái sinh vào cảnh giới tốt lành
Công đức nên tạo ra:
- Cung cấp vật chất cho những người khó khăn
- Giải thoát các sinh linh (thả cá, chim)
- Đem công đức này tươi cho người quá vãng
Việc tổ chức tang lễ đúng theo Phật giáo không phải là để theo phong tục hay hình thức rỗng tuếch, mà là để thực sự giúp đỡ người quá vãng trên hành trình tái sinh của họ. Trong 49 ngày này, mỗi hành động của con cháu đều ảnh hưởng trực tiếp đến định mệnh tái sinh của người yêu thương.
Kết Luận: Hành Động Thiện Là Cách Tốt Nhất để Tưởng Nhớ
Khi một người thân vãng sinh, thay vì lo lắng về các cúng cơm, thịt và vàng mã, con em nên tập trung vào việc tạo công đức thiện. Bỏ đi những hành động tạo ác như giết mổ vật, hãy chọn ăn chay, tu tập, niệm Phật, và giúp đỡ những người khó khăn. Những hành động này mang lại lợi ích thực sự cho người quá vãng.
Tôn trọng Phật pháp, tin tưởng vào sức mạnh của thiện nghiệp, chính đó là cách tốt nhất để tưởng nhớ và giúp đỡ người thân đã khuất. Lời Phật dạy về nghiệp báo (karma) rất rõ ràng: “Các công hạnh mà mình làm sẽ kéo theo kết quả của chúng.” Vì vậy, hãy làm những điều thiện để lợi ích cho người quá vãng và cho chính bản thân mình.
Bài viết này dựa trên lời dạy của Thiền sư Thích Duy Lực, một vị thiền sư nổi tiếng trong đạo Phật Việt Nam, người có kinh nghiệm sâu sắc trong việc giảng dạy giáo lý Phật giáo cho công chúng.
