Khi đã trải qua những khổ đau, bạn thấy trong tất cả giá trị hiện hữu giữa cuộc đời này thì giá trị hạnh phúc của con người là cao nhất. Giá trị thiết thực của đạo Phật nhằm đưa đến sự giải thoát, xây dựng nếp sống hạnh phúc cho con người quả là giá trị vô cùng thù thắng không thể nghĩ bàn.
Chính Đức Phật đã từng tuyên bố hoài bão lớn nhất của Ngài là xây dựng nếp sống hạnh phúc an lạc cho mỗi người ngay khi Ngài vừa thị hiện: “Ta ra đời vì sự hạnh phúc, vì sự an lạc cho chư Thiên và loài Người”. Đức Phật đã xác định giá trị hạnh phúc qua cuộc đời tự thân tu tập, tự thân chứng ngộ, hoằng hóa độ sinh của chính mình. Vì thế, hạnh phúc là sự vãng mặt khổ đau ngay trong thực tại.
Thế nên, cội rễ yêu thương và hạnh phúc thật sự trong cuộc sống thường bắt nguồn từ những giây phút trải nghiệm của dòng suy tưởng tự thân, để nhìn rõ thực tại, để tự chuyển hóa thân tâm trước biến chuyển của không gian vô tận và thời gian vô cùng. Đúng như thiền sư Suzuki từng khuyến giáo: “Hãy tự nhìn lại mình, bạn sẽ thấy tất cả”. Khi tự thân đã thấm thấu sự thật cuộc đời hằng biến chuyển như thế, hẳn nhiên bạn sẽ có thái độ sống quán chiếu nội tâm để nhìn nhận và giải quyết vấn đề một cách hữu hiệu.
Nói cách khác, bạn sẽ tự kiểm soát dòng suy tư, lời nói, việc làm, hành vi bằng cách tự điều chỉnh và thiết lập quy trình chuyển hóa khi tiếp cận với các mối quan hệ trong các môi trường tương ứng ở mỗi lúc mỗi nơi. Mục đích cuối cùng, tối thiểu là lúc nào, ở đâu, bạn cũng nhận chân được sự bình an, hạnh phúc trong phút giây hiện tại, nhằm giải thoát tất cả các vấn đề khổ đau đang vây bủa, để xây dựng hạnh phúc thiết thực ngay trong hiện tại, bây giờ và tại đây.
Xây Dựng Hạnh Phúc Từ Hiện Tại
Toàn bộ giáo lý của Đức Phật chỉ nói lên một chân lý sống rất đơn giản, thiết thực hiện tại, đó là “sự thật khổ đau và con đường đoạn tận khổ đau”. Đức Phật và các bậc Thánh đã từng trải nghiệm một đời sống thiết thực hiện tại như thế. Chính Ngài từng báo dạy:
“Quá khứ không truy tìm
Tương lai không ước vọng,
Quá khứ đã đoạn tận,
Tương lai lại chưa đến,
Chỉ có pháp hiện tại,
Tuệ quán ở nơi đây”.
Tại đây, thời gian và không gian vật lý cần phải thấu hiểu như là kháp niệm được xác lập trên nguyên lý vô thường theo tính vận động không ngừng của vạn vật. Cuộc sống luôn trôi chảy, cho nên những gì đã xảy ra của ngày hôm qua so với bây giờ của ngày hôm nay đều thuộc về quá khứ. Những gì chưa xảy ra so với hiện tại của ngày hôm nay đều thuộc về tương lai xa xôi. Đây chính là ý nghĩa của sự sống. Một sự sống luôn luôn hiện hữu trong cơ chế “vận hành” và “chuyển hóa”. Vì thế, giá trị hạnh phúc chỉ được thiết lập ngay trong hiện tại.
Nói một cách dễ hiểu, chỉ có hiện tại mới định hình cho sự sống và sự sống thực sự có ý nghĩa khi biết sống cho hiện tại với thực tại “đang là”. Do đó, tất cả hình ảnh u buồn, ám sắc, đường nét biểu lộ tâm lý chán chường, than thở của “một tâm hồn bế nhìy, mang mang thiên cô sâu” cần phải xua tan, đoạn tận.
Người phụ nữ thiền định trong vườn hoa sen tại chùa chiều tà ánh nắng
Tỉnh Thức Sống Trong Hiện Tại
Chính Đức Phật đã từng tuyên bố hoài bão lớn nhất của Ngài là xây dựng nếp sống hạnh phúc an lạc cho mỗi người. Thậm chí, mỗi sự mơ tưởng về viễn cảnh tương lai hão huyền cần phải có thái độ khép lại cánh cửa của tư duy hữu ngã để khỏi rơi vào thế giới phi thực giả tạo. Cả hai nếp sống “kéo về quá khứ” và “mơ mộng về viễn cảnh tương lai” đều dẫn dắt con người đi vào ngõ cụt của sự giải thoát khổ đau ngay trong hiện tại đầy sống động.
Trong khi đó, sự sống thực tế hiện tại cần phải bước ra ngoài những tác nhân gây rối loạn tâm lý đi từ sự ly tham, ly sân, ly si. Tại đây, tất cả mỗi ý tưởng, suy tư từ bên trong tâm thức cho đến hành vi, việc làm được biểu lộ bên ngoài đều được tuệ soi rõ. Nơi nào có tuệ xuất hiện nơi đó có thiết lập được giá trị hạnh phúc chân chính thông qua sự hành trì bị định lực và giới luật có khả năng thảo gọ những gông cùm khổ đau xiềng xích con người.
Đời sống hiện thực cho chúng ta thấy rõ những tâm hồn không khỏe mạnh, chứa chất tâm lý đủ kỳ, ganh ghét, tham lam, nuối tiếc, lo âu sợ hãi hay mơ mộng về viễn cảnh tương lai hão huyền thường có thái độ sống bất cần và buông thả theo dòng đời. Họ không phân biệt đâu là điều bất thiện cần phải tránh xa để đoạn tận; đâu là điều thiện cần phải nỗ lực học tập để hành trì thực hiện để đem lại sự lợi ích cho mình, cho mỗi người.
Bà mẹ cầu khẩn trước bức tượng Đức Phật trong ngôi chùa xưa với ánh nến vàng
Quá Khứ, Hiện Tại, Tương Lai Trong Chuyển Hóa
Trong đời sống bình nhất, hơn ai hết bạn cần phải nắm bắt thực tại bây giờ và ở đây. Ngày hôm qua đã thuộc về dĩ vãng, dẫu bạn có muốn níu kéo vẫn không bao giờ trở lại. Kinh nghiệm cho thấy, sự hối tiếc về một lời nói làm phiền lòng, hay có khi đem lại sự tổn thương người khác; một cử chỉ, ánh mắt nụ cười thiếu thiện cảm đối với người mình tiếp cận; một hành vi, việc làm nếu để lại những hậu quả tác hại không lường của những chuỗi ngày đã qua không thể cứu cho chúng đeo đẳng trong lòng bạn mãi hoài.
Trong trường hợp, hoàn cảnh nào đó mà nó vô tình vọng vào trong tâm thức, có còn chẳng, bạn chỉ nên xem nó như là những bài học kinh nghiệm thiết thực, cần phải tỉnh thức không theo vết xe đổ. Trên hết, bạn cần phải tẩy rửa để tâm trở nên vắng lặng và đón nhận những gì sắp đến tốt đẹp hơn được biểu lộ ra bên ngoài bằng các hành vi chưa đủng hạt giống tốt lành.
Chắc bạn còn nhớ câu chuyện thời Đức Phật, có bà mẹ ôm đứa con thơ vừa giả từ cuộc đời trên tay và khóc lóc bi thảm, đi tìm Đức Phật, mong Ngài làm phép để con mình sống lại khiến ai cũng động lòng. Bà khẩn thiết van xin khi trao hải nhị yêu thương của mình cho Ngài xem: “Con của con đã chết, con làm sao bây giờ, Ngài hãy giúp con. Hãy cứu nó sống dậy! Ngài là chủ tế của sự sống chết, đã vượt qua sự sống chết. Hãy cứu chúng con. Nó là niềm vui của gia đình. Từ nhiều năm nay, chúng con không mong gì hơn là được đứa con. Bây giờ nó chết vì một thứ bệnh hiểm nghèo. Hãy mang ánh sáng lại trong mắt của nó. Hãy công bằng. Đứa con nhỏ tuổi này chết đi quá sớm”.
Người bà tuổi già cầu nguyện tại chùa với đốm nến sáng trong bóng tối
Giáo Lý Chuyển Hóa Tâm Lý
Trong cơn tuyệt vọng của người đàn bà mất con, Đức Phật đã mở cánh cửa của cơi lòng bằng con đường “phương tiện quyền xảo từ bi lợi tế dã”. Ngài Ôn tồn nói: “Hãy nghe ta, hội người đàn bà tốt dạ và trung thành. Nàng hãy đi từ nhà này qua nhà khác trong đô thị này và hãy xin một hạt cải của một nhà chưa có ai chết. Hãy mang hạt cải về đây để xem ta có thể làm gì được không?”.
Với niềm tin và lòng thương con vô bộ bạn, bà đã quỳ dưới chân Phật và cảm tạ Ngài. Một nguồn năng lượng an lạc đã lan tỏa sang bà khi Ngài để hai bàn tay trên đầu bà. Cuộc hành trình đã khởi điểm, suốt cả ngày không có ngôi nhà nào trên các nẻo đường mà bà không gõ cửa để xin một hạt cải của một nhà mà chưa có người thân nào chết cả.
Người ta quá cảm động về tình mẫu tử này đã cho vài hạt cải với lời đề nghị giấu chuyện trong nhà có người chết. Cảm được từ bi của Phật, bà không thể cấp tiếng nói không chân thật với Phật, bà chỉ mong sao tìm ra một gia đình mà trong đó chưa có ai chết cả.
Khi hoàng hôn phủ xuống, là lúc bà hướng nghĩ, chiêm nghiệm về cuộc hành trình đi tìm lại những cái đã “trôi qua” mà chính mình cố níu kéo lại. Chẳng có hạt cải nào cả được cắt chứa trong một ngôi nhà chưa có ai chết và cũng không ai thoát cái khổ mà trước đó chỉ có một mình phải gánh chịu: “Ta không phải là một ngoại lệ, con ta không phải là người duy nhất phải chết”. Lần đầu tiên bà nghĩ thế. “Cái gì có sinh ắt có diệt. Đó là điều không thể thay đổi, vì thế ta phải kiếm cái không bao giờ sinh và cũng không bao giờ diệt, phải tìm cái chân lý trường cửu mà các bậc hiền nhân và Đức Phật đang giảng thuyết. Ngài đã đưa ta vào đúng đường”.
Cuối cùng bà đã hiểu một điều: “Bạch Thế Tôn từ bi, con đã hiểu những gì Ngài muốn nói. Cái vô thường thì phải chết, không thể tránh khỏi. Nhờ Ngài con đã thấy một chút chân như, cái chân như đó không chết trong con và trong mỗi thứ. Cái chân như đó cũng chính là cái mà đứa con của con đã thấy, ít nhất là trong một chốc ngắn ngủi, trước khi nó tìm kiếm một đời sống khác. Và cái chân như áy con đã tìm thấy ngay lúc con còn sống. Ánh sáng tự tính thương hằng là cái duy nhất vĩnh cửu. Và từ nay về sau, con xin dựa vào nó thôi”.
Đức Phật cũng chỉ tứ Tăng đặt thi hài đứa trẻ lên một đống lửa và tiếp độ tâm thức của đứa trẻ về cơi của tự tính, an lạnh. Rõ ràng một tâm lý, một thái độ sống luôn “truy tìm về quá khứ” hay “than khóc việc đã qua” thường dẫn đến hệ luỵ. Ngược lại, một thái độ sống tỉnh thức, an trú trong hiện tại sẽ mở ra chân trời mới được khơi nguồn từ tính yêu bất tận, tự do không cùng, và hạnh phúc trăn ngập.
Thiền sư hướng dẫn một Phật tử trẻ niệm Phật trong chùa cổ kính
Hạnh Phúc Từ Tỉnh Thức Hiện Tại
Cuộc sống luôn tiếp diễn với những điều kỳ diệu đang và sẽ xảy ra xung quanh chúng ta. Ngay bây giờ, nếu bạn không làm gì và làm chẳng ra một việc gì có lợi ích cho mình và cho tha nhân thì trong tâm thức của bạn không sẽ không bao giờ cắt chứa và hiểu ngộ ý niệm “tương lai” là gì cả. Có chẳng, đó chỉ là những ảo giác, viễn mộng xa rời về một đời sống, một thế giới ngày mai mà bạn mơ tưởng.
Ngày mai bao giờ cũng bắt nguồn từ ngày hôm qua, tương lai bao giờ cũng được xuất phát từ hiện tại. Hay nói cách khác chỉ có hiện tại mới định hình cho một đời sống hiện hữu và phát triển. Một đời sống có ý nghĩa thật sự khi bạn biết sống cho hiện tại để vun đắp cho tương lai. Thế nên, bạn cần có thái độ sống thiết thực để bước ra ngoài thế giới phi thực mà Đức Phật từng khuyến cáo nên từ bỏ, đoạn tận:
“Do mong việc sắp tới
Do than việc đã qua,
Nên kẻ ngu héo môn
Như lau xanh lửa cỏ nhà”.
Đời sống hiện thực cho chúng ta thấy, những ai thường mơ tưởng những viễn cảnh mà tự thân không chịu vận động thì thường dễ rơi vào lối sống buông thả, hoặc bất cần, mặc cho dòng sống cuốn trôi với những tâm lý lo âu sợ hãi, hối hộp thậm chí tự ti, bề táo. Rõ ràng với một đời sống như thế, nó không chỉ có nguy hại đến cá nhân mà còn gây ảnh hưởng tác hại đến người khác trong chiều hướng tiêu cực.
Giá trị của cội rễ yêu thương hạnh phúc được bắt nguồn từ trong giá trị thiết thực hiện tại. Mỗi giá trị khác có thiết lập hiện hữu trong cuộc đời này hẳn nhiên phải xuất phát từ đó. Quá khứ, hiện tại, tương lai của một đời người thực chất là một đời sống trôi chảy không ngừng không có điểm đầu, và điểm kết thúc. Từ trong thực tắng duyên khởi bước ra, bạn hãy tỉnh thức sống thật với chính mình bằng nguồn sống:
“Thở vào tâm tỉnh lặng
Thở ra miệng nở cười,
An trú trong hiện tại,
Giây phút thật tuyệt vời”.
Tài Liệu Tham Khảo
Bài viết dựa trên lời dạy của Đức Phật từ các kinh điển Phật giáo, đặc biệt là Pali Canon và các bộ kinh chuyên về hiện tại, hạnh phúc và giải thoát khổ đau. Các ví dụ được trích dẫn từ những truyện Phật giáo truyền thống như câu chuyện người mẹ tìm cây cải và đứa trẻ được độ tâm thức, phản ánh giáo lý về vô thường, không thể tránh khỏi sinh tử và tầm quan trọng của việc tỉnh thức hiện tại trong việc đạt được giải thoát.
