Hòa Thượng Thích Thông Phương
Trong nhà thiền có lúc chư Tổ cũng thường nhắc nhở người tu: Phải thật tu, thật ngộ, thật chứng. Như Thiền sư Phật Giám bảo: “Tham phải thật tham, ngộ phải thật ngộ, hãy tham cùng tốt suốt đến đây của giáo lý.” Để rõ việc chứng đắc, chúng ta nghe câu chuyện ngài Hoài Nhương đến tham vấn Lục Tổ liền sáng tỏ.
Sư đến gặp Lục Tổ, Tổ hỏi: “Ở đâu đến?” Sư thưa: “Từ Tung Sơn đến.” Tổ hỏi: “Vật gì thế ấy đến?” Sư không đáp được. Trải qua ba năm Sư có ý định bên đến Tổ thưa: “Con có chú lĩnh hộ ích” Tổ hỏi: “Lĩnh hộ ích thế nào?” Sư thưa: “Nói giống một vật tức chằng trừng.” Tổ gần lại: “Có tu chứng chằng?” Sư thưa: “Tu chứng tức chằng không, nhiễm ô chằng thể được.”
Tổ bảo: “Chỉ cái ‘chằng nhiễm ô’ này là chư Phật, ông đã như thế ta cũng như thế.”
Chứng đắc Phật pháp không phải do suy diễn lý luận mà từ thực chứng sâu sắc
Chứng đắc thực sự của người tu
Qua cuộc đối đáp của ngài Hoài Nhương, cho thấy Sư đã thật sự có chư sống đúng hoàng, không phải chỉ hiểu trên lý suông. Xem Sư trả lời: “Nói giống một vật tức chằng trừng” – chư chân thật đó vượt ngoài mọi sự so sánh hiểu biết của thực tính phân biệt. Có chư so sánh tức thành cái bị biết rồi. Song Tổ còn e rằng Sư chỉ hiểu trên lý giải thôi mà chưa có chư thực chứng, nên gần lại: “Có tu chứng chằng?” Nếu là người kiến giải suông sẽ đáp ngay: “Không có tu chứng.” Vì nó không giống một vật thì tu chứng cái gì? Song với Sư thì trả lời chắc thật: “Tu chứng tức chằng không, nhiễm ô chằng thể được.” Nghĩa là, tuy trong ấy nói giống một vật cũng không trừng, không thể so sánh hiểu biết được, mà không phải là chư nói suông, chỉ có trên ngôn ngữ.
Trái lại, trong đó có thể chứng nghiêm rõ rằng, người có công phu chân thật khả hợp thì tự cảm nhận không nghi ngờ. Chỉ có một điều là “nhiễm ô nó chằng thể được”, xưa nay nó vẫn chưa từng bị nhiễm ô, cũng không có cái gì là làm nhiễm ô được nó. Nếu làm nhiễm được nó, nó thành cái vô thường rồi! Đã nhiễm ô chằng thể được thì nói tu chứng mà thực không có cái gì khác để tu, để chứng. Lời đáp rất đầy đủ cả hành và giải, vì vậy Lục Tổ vừa nghe qua liền ấn chứng ngay: “Chính cái chằng nhiễm ô này là chư hộ niệm của chư Phật, ông đã như thế ta cũng như thế.” Nghĩa là, ông thấy thấu được như thế, là thấu được chư sống của chư Phật.
Ý nghĩa sâu sắc của hộ niệm
Chư Phật thành Phật là do giác ngộ chư này và sống viên mãn, trọn vẹn trong đó mà thành thôi. Rồi chư đó thì Phật hết là Phật, nên nói là chư “hộ niệm”, tức giữ gìn không thể sót mất. Ông đã như thế thì ta cũng như thế, tức chư thấy của ông khả hợp chư thấy của ta, không còn cách biệt, đó là ấn chứng, là truyền tâm ấn. Người đứng bên ngoài nghe nói truyền tâm ấn, liền tưởng tưởng có cái gì đặc biệt để trao truyền khiến mình không hiểu nơi, từ đó nảy sinh ra những cách truyền lạ lùng bí mật. Quả là lầm lẫn ý Tổ, trở thành xuyên tạc và dối gạt lẫn nhau. Người học thiền phải chín chắn nhận rõ chư này!
Truyền tâm ấn không phải là sự truyền tải huyền bí mà là sự thấy thấu chư sống
Khi nói không chứng đắc
Trong nhà thiền khi nói về vô số đắc là có ý chỉ sâu xa trong đó.
Thứ nhất, là ngầm chỉ cái sẵn có. Nghĩa là, thể chân thật vẫn là tự tánh sẵn có, không do công phu tạo tác bên ngoài mà thành, không do ai truyền trao cho được. Bởi vậy, với ngài Thần Tú: “Luôn luôn siêng lau chùi” là chư thấy còn trên hình thức công phu tạo tác bên ngoài, chưa thấu được chư “vẫn chằng thể nhiễm ô” nên chưa được vào cửa Tổ. Lục Tổ: “Xưa nay không một vật” thì có gì được mất trong ấy nữa? Liền đó được vào cửa.
Còn kia, Bà Trường hỏi Mã Tổ: “Thế nào là chỉ thú Phật pháp?” Mã Tổ đáp: “Chính là chư ông bỏ thân mạng.” Muốn biết chỉ thú hay yếu chỉ Phật pháp, chính là chư bỏ thân mạng của ông. Chư đó là làm sao hiểu? Tức phải bắt hết mọi chư nương tựa, không còn gì để bám vị, để suy nghĩ hiểu biết. Trong đó còn ai được? Được cái gì?
Xưa có vị Tỳ kheo hỏi Thế Tôn: “Theo chư thấy của con thì đời trong pháp của Thế Tôn, vừa có chư chứng là chưa phải, vậy Thế Tôn sẽ chỉ dạy cái gì?” Thế Tôn bảo: “Này Tỳ kheo! Ta sẽ chỉ dạy cái gì? Chính đó là câu hỏi của ông.” Lời Phật thật sâu xa thay! “Ta sẽ chỉ dạy cái gì? Chính đó là câu hỏi của ông”. Ngay câu hỏi đó chính là câu trả lời rồi, còn suy tìm cái gì khác nữa đều chằng phải. Câu hỏi rất hay, câu đáp rất chính xác, người nhanh bên liền đó tự nhận là xong.
Chứng Phật pháp không phải do trao truyền
Kinh Kim Cang, Phật bảo Trương lão Tu Bổ Đề: “Thật không có pháp Như Lai được Vô thường Chính đẳng Chính giác. Nếu có pháp Như Lai được Vô thường Chính đẳng Chính giác, Phật Nhân Đẳng tức chằng thể kỳ cho Ta: ‘Ông ở đời sau sẽ được thành Phật hiệu Thích Ca Mâu Ni.’ Do thật không có pháp được Vô thường Chính đẳng Chính giác, vì vậy Phật Nhân Đẳng thể kỳ cho ta, nói lời thế này: ‘Ông ở đời sau sẽ được thành Phật hiệu Thích Ca Mâu Ni.'”
Tức lúc đó Phật còn là vị Bộ tát, hiện thân là đồng tử Thiên Tuệ cùng người phát Nhân Đẳng nằm cạnh hoa sen xanh, trải tóc lót bùn cho Phật đi qua, được Phật Nhân Đẳng thể kỳ trải qua chín mười một kiếp sau sẽ thành Phật ở cõi Ta bà này, hiệu là Thích Mâu Ni.
Chứng Phật pháp là sự hiện thực hóa tự tánh sẵn có, không phải do ai trao truyền
Không có pháp để trao truyền
Nếu thực sự có cái Vô thường Chính đẳng Chính giác để trao cho, thì ngay lúc đó Phật Nhân Đẳng đã trao cho đồng tử Thiên Tuệ rồi, đâu đủi phải thể kỳ xa xôi về sau! Người tu Phật không thể lầm trên điểm này! Người học trên văn nghĩa liền hiểu, do Phật Nhân Đẳng đang thể kỳ nên Phật Thích Ca mới được thành. Không ngờ đây là một ý nghĩa sâu xa vượt ngoài văn tự. Nếu thực sự có cái Vô thường Chính đẳng Chính giác để trao cho được, tại sao Phật Nhân Đẳng không trao cho ngay lúc đó đi mà phải thể kỳ xa tít chin mười một kiếp về sau này, lúc đó ai trao cho ai mà thành? Rồi thành với một cái hiệu là “Thích Ca Mâu Ni”. Phật ở cái hiệu đó chằng? Rõ rằng trong đây có ngầm ý chỉ: “Thành đó” là thành cái vẫn sẵn có của phật Thích Ca thôi, Phật Nhân Đẳng không có trao cho một cái gì khác. Thể kỳ chỉ là một phương tiện để xác chứng niệm tin vững vàng cho người, chứ không phải do thể kỳ mới có được. Nếu thực sự có cái Vô thường Chính đẳng Chính giác để trao cho, thì ngay lúc đó Phật Nhân Đẳng đã trao cho đồng tử Thiên Tuệ rồi, đâu đủi phải thể kỳ xa xôi về sau! Người tu Phật không thể lầm trên điểm này!
Thứ hai, nói không chứng đắc là trừ sạch tưởng ngã. Bởi người tu mà thấy có được Đạo, được ngộ, liền có tự đắc, tự mãn, tự kiêu trở thành thiền bệnh. Đâu biết, vừa thấy có được tức có nhiễm ô rồi! Là rút bên ngoài cửa Tổ. Do đó, nhà thiền rất cần thận điểm này.
Như Hòa thường Nam Tuyên, một hôm cũng trai Mã Tổ, Sư bèn hỏi trong chúng: “Cũng trai Mã Tổ mà Mã Tổ có đến chằng?” Không ai trả lời được. Lúc đó Lương Giới còn là Sa di, liền bước ra thưa: “Đời có bạn liền đến.” Nam Tuyên bảo: “Chủ nhờ tuy là hậu sanh rất dễ giữa gọt.” Sư liền thưa: “Hòa thường chủ ép kệ là nh thành đứa giác.”
Cũng trai Mã Tổ, hỏi: “Mã Tổ có đến chằng?” là hỏi Mã Tổ nào? Đây là ngầm chỉ pháp thân. Pháp thân thì không hình tưởng nên đâu có đến đi. Nhưng nếu một bộ trống rỗng không ngơ thì để làm gì? Lương Giới đáp: “Đời có bạn liền đến.” Nghĩa là, tuy pháp thân vẫn vô tưởng mà không phải là rỗng suông, không ngơ. Trái lại nếu có bạn, tức đủ duyên, người có công phu khả hợp, thì nó liền hiện, liền tự cảm nhận ngay. Sư đáp rất khéo, nên ngài Nam Tuyên khen: “Tuy là hậu sanh rất dễ giữa gọt.” Nếu là người khác nghe vậy háng tự thấy hấi là lòng, thành máy kẹt. Lương Giới tự biết mình, không bị lời nói bên ngoài lừa, nên thưa: “Chủ ép kệ là nh thành đứa giác.” Nếu làm nhận tiếng khen đó để lòng tưởng ngã ra, tức liền thành bệnh, chủ với vui mừng!
Tránh bị lừa bởi những lời khen ngợi trong quá trình tu tập
Cẩn thận với tưởng ngã trong tu tập
Trong nhà thiền có lúc chư Tổ cũng thường nhắc nhở người tu: Phải thật tu, thật ngộ, thật chứng. Cũng như trường hợp Thiền sư Nghĩa Huyền lúc còn ở với Hòa thường Hoàng Ba. Một hôm Sư đang ngồi trước tầng đường, thấy Hoàng Ba đến, Sư liền nhắm mắt lại. Hoàng Ba làm thế sợ, rồi trở về phương trường. Sư đi theo đến phương trường lách ta. Thự tửa đứng hậu bên cạnh, Hoàng Ba nói với Thự tửa: “Vị tầng này tuy là hậu sanh lại biết có việc này!” Thự tửa nói: “Ông Hòa thường gót chân chằng chấm đất, lại đi chứng cư cho kẻ hậu sanh.” Hoàng Ba liền tự vả miệng một cái. Thự tửa nói: “Biết là được.”
Chư đặc biệt trong nhà thiền là thế. Hoàng Ba cảm hưng, thuận tiện bên cạnh có Thự tửa liền thốt lời khen Nghĩa Huyền. Thự tửa không khen hùa theo mà nhắc khéo. Hoàng Ba tự thấy đã nói hề rồi, nên tự vả miệng, không để cho người tự mãn, tự đắc. Đây là những kinh nghiệm cảnh tỉnh cho người, chưa gì đã tự mãn cho mình đã ngộ cao, ngộ sâu, cần nghiêm xét.
Có vị tầng hỏi Thiền sư Cự Đoàn: “Người xưa được cái gì liền thôi đi.” Sư đáp: “Như giác vào nhà trống.” Sở dụ được chư thôi dứt, được an ổn thật sự là do đâu? “Như giác vào nhà trống” vậy là có được cái gì? Thấy có được cái này, có được cái nà, chưa đầy một bụng là nguy. Nếu thấy có được là phải có máy, vì đó là chư cho giác vào lấy của, thì háng là chưa “thôi đi” được. Phải tâm bên trong sạch như giác vào nhà trống, không có gì để lấy thì nó tự bỏ đi. Cũng vậy, tâm bắt mọi niệm được mất, không chứa giữ một chút gì thì tự nó an, khỏi lo trừ dập. Trái lại, cứ lo tìm câu chứa đứng đầy trong đó mà muốn an thì khó an. Người muốn An phải nghiêm sâu, nghiêm kỹ chư này!
Khi nói có chứng đắc
Trong nhà thiền có lúc chư Tổ cũng thường nhắc nhở người tu: Phải thật tu, thật ngộ, thật chứng. Như Thiền sư Phật Giám bảo: “Tham phải thật tham, ngộ phải thật ngộ, hãy tham cùng tốt suốt đến đây của giáo lý.” Vậy là thật có chứng chằng? Bởi đây là ý các ngài muốn nhắc người học, phải có công phu thực hành chân thật, có chư sống vững vàng, tránh rơi vào chư nói lý suông, thiền trên một mớ lưỡi. Tức là, chỉ lấy cái hiểu của chư Tổ làm cái hiểu của mình, chỉ lo lý luận mà không được mà không có thực sống. Để gợi tỉnh tâm niệm lo đeo đuôi theo bên ngoài, phải thực sống trở lại sức sống chân thật. Làm Phật, làm Tổ đâu phải là chuyện nói suông mà được? Người không hiểu, lầm chấp theo chữ nghĩa, cho ta là tu cao là làm Phật làm Tổ thôi, trở thành kiêu mạn, tự đắc, đó là bệnh. Cho nên chư Tổ thường nhắc: “Máu vàng tuy quý, rơi vào trông mắt cũng thành bệnh.” Máu vẫn là trong sáng, không chấp nhận chứa thêm một chút gì nữa. Bụi rơi vào cũng bệnh mà máu vàng rơi vào cũng bệnh. Kinh Lăng Nghiêm Phật đã ân cần nhắc rõ: “Nếu khởi cái hiểu Thánh tục rơi vào bộn tả. Chằng khởi tâm Thánh tục là cảnh giới là nh.” (Nhược quy thành giới tục thể quản tả. Bất khởi tâm Thánh tục thiết thiền cảnh giới là nh.)
Vừa khởi tâm chứng Thánh. Thấy mình là Thánh tức đi lệch ra ngoài rồi, là tạo cơ hội cho bộn ma xen vào, phá hoại huệ mạng của mình. Đó là điều phải luôn luôn nhớ! Do đó, các ngài nói “đắc” nhưng không cho chúng ta chấp có “đắc”, nhằm khiến mình quên công phu tạo tác, tự thể nhập tự tánh sẵn có muôn thuở. Bởi vậy, tuy thực chứng thực đắc không nghi ngờ, mà không thể làm cho là thật có chư được, người học phải nhận kỹ!
Hòa thường Hoàng Ba từng bảo: “Giả sử ông tu hành trải qua ba vô số kiếp, qua các địa vị, cùng người do một niệm chứng được, chỉ là chứng cái Sẩn Cổ” Ngài Hoàng Ba xác định rõ rằng, dù người công phu lâu dài trải qua thời gian cả ba vô số kiếp, cùng người ngay một niệm hiện tiền đây chứng được, cũng chỉ là chứng cái sẵn có nơi mình thôi, kỳ thật không có cái gì thêm bớt sai khác. Bởi bao nhiêu công phu lâu dài kia cũng chỉ là “trở về chư sẵn có” này thôi. Nếu khởi một niệm “TA có cái riêng được hơn người” tức liền mê ngay!
Người tu phải nhận rõ chứng đắc là trở về tự tánh sẵn có, không có gì thêm mới
Khôn ngoan trong tu tập
Chư Tổ thường nhắc: “Mắt vàng tuy quý, rơi vào trong mắt cũng thành bệnh.” Người mới nghe qua, thấy có cao mạn hay không? Chỉ dạy là làm Phật, làm Tổ thôi là sao? Đây là đánh thức tâm niệm lo đeo đuôi theo bên ngoài, phải thực sống trở lại sức sống chân thật. Làm Phật, làm Tổ đâu phải là chuyện nói suông mà được? Người không hiểu, lầm chấp theo chữ nghĩa, cho ta là tu cao là làm Phật làm Tổ thôi, trở thành kiêu mạn, tự đắc, đó là bệnh. Cho nên chư Tổ thường nhắc: “Mắt vàng tuy quý, rơi vào trong mắt cũng thành bệnh.” Vì mắt vẫn là trong sáng, không chấp nhận chứa thêm một chút gì nữa. Bụi rơi vào cũng bệnh mà mắt vàng rơi vào cũng bệnh. Kinh Lăng Nghiêm Phật đã ân cần nhắc rõ: “Nếu khởi cái hiểu Thánh tục rơi vào bộn tả. Chằng khởi tâm Thánh tục là cảnh giới là nh.”
Vừa khởi tâm chứng Thánh, thấy mình là Thánh tức đi lệch ra ngoài rồi, là tạo cơ hội cho bộn ma xen vào, phá hoại huệ mạng của mình. Đó là điều phải luôn luôn nhớ! Do đó, các ngài nói “đắc” nhưng không cho chúng ta chấp có “đắc”, nhằm khiến mình quên công phu tạo tác, tự thể nhập tự tánh sẵn có muôn thuở. Bởi vậy, tuy thực chứng thực đắc không nghi ngờ, mà không thể làm cho là thật có chư được, người học phải nhận kỹ!
Tài liệu tham khảo
Các bài viết liên quan từ website Phật Học 247:
- Tu thiền Phật giáo là gì?
- Người tu thiền, chết đi về đâu?
- Vì sao tu thiền định?
- Thành trí vững chắc của người tu
- Người tu nên lựa chọn pháp môn phù hợp với căn cơ của mình
