Hành trình tu tập Phật pháp là con đường đầy thử thách, nơi người tu phải đối mặt không chỉ với các chướng ngại bên ngoài, mà còn với những cuộc xung đột nội tâm. Trong quá trình nỗ lực hướng tới giải thoát, vương tâm – sự kiên định và nhất quán trong phương hướng tu học – trở thành yếu tố then chốt. Không phải ngẫu nhiên mà các bậc Phật hiền nhận định: người tu hành trước tiên phải thấy được Đạo, sau đó mới có thể vững tâm tiến đạo.
Con đường tu hành vốn dĩ không bằng phẳng. Nhiều chông gai, nhiều thử thách chờ đợi, và nếu như người tu không bền tâm vững chí, thì bất kỳ lúc nào cũng có thể lung lay, chuyển hướng. Để đi đến đạo quả hay chỉ cần giữ được vương chí hướng xuất trần, thì Giới, Định, Tuệ là ba trụ cột cơ bản để trụ vững giữa bão giông nghiệp lực và tâm nguyên gió đời thay đổi.
Đặc biệt là khi người tu đang chơi vơi giữa một bên là rũ bỏ ngũ dục và một bên là chưa nắm được đạo vị, hạnh phúc của đời cũng không mê hắc lạc của đạo cũng không. Ngay lúc này, nếu giới không chắc, tâm không định, tuệ không sáng, thì chỉ nguyện tu hành cũng dễ bị ngã nghiêng, thối thất.
Bài Học Từ Kinh Điển
Kinh Tạp A-hàm ghi nhận một câu chuyện sâu sắc về sự kiên định trong tu tập. Tại vườn Cấp Cô Độc, nơi có nước Xá-vệ, có một vị Tỳ-kheo-ni tên là A-lập-tỳ đang tu hành trong tinh xá. Mỗi sáng sớm, vị Tỳ-kheo-ni này đắp áo, ôm bát vào thành Xá-vệ để khất thực. Sau khi ăn xong, trở về tinh xá, cất y bát, rửa chân, rồi lấy tọa cụ vắt lên vai phải, vào rừng An-đà tọa thiền.
Tỳ-kheo-ni A-lập-tỳ tu hành trong rừng An-đà với quyết tâm vững chắc
Chính vì sự kiên trì này, ma Ba-tuần (một vị quỷ thần muốn cản trở tu hành của người khác) đã nhận thấy cơ hội. Trong tâm tối tưởng của nó, ma tính toán: “Hôm nay Sa-môn Cù-đàm đang ở nước Xá-vệ, vườn Cấp Cô Độc, có đệ tử là Tỳ-kheo-ni A-lập-tỳ. Nay ta nên đến đó để làm trở ngại.” Liền biến thành thiếu niên tương mạo đoan chính, đến chỗ Tỳ-kheo-ni hỏi: “A-di muốn đi đâu?” Vị Tỳ-kheo-ni trả lời: “Hiện giờ, tôi muốn đi đến chỗ thật xa.”
Lúc ấy, ma Ba-tuần nói ra những lời lôi kéo:
“Đời không thể ra khỏi
Viễn ly để là gì?
Trở về hưởng ngũ dục
Chủ về sau hối hận.”
Tỳ-kheo-ni A-lập-tỳ tự hỏi: “Người này là ai mà muốn khủng bố ta? Là người hay phi nhân? Hay là người gian giáo?” Cô liền hiểu rằng đây là áp dụng ma muốn nào loạn ta. Biết rõ rồi, cô liền đáp lại:
“Đời có thể ra khỏi
Ta tự biết sơ đắc
Này áp dụng ma hèn
Người không biết đạo kia.
Như dao bén tác hại
Ngũ dục cũng như vậy
Như thân bị xiêu thẳn
Khổ thủ uẩn cũng vậy.
Như điều người vừa nói
Người vui hưởng ngũ dục
Người đó không thể vui
Nơi đó đáng sợ hãi.
Lửa tất cả hỷ lạc
Vất bỏ mỗi tội tạm
Vì diệt tận tác chứng
An trụ lửa các lâu.
Biết rõ người áp dụng
Hãy mau chóng tự diệt.”
Ngay sau đó, ma Ba-tuần tự nhận ra: “Tỳ-kheo-ni A-lập-tỳ này đã biết rõ tâm ta.” Buồn bã không vui, ma liền biến mất.
Sự Tu Hành Bước Căn Bản Là Quán Sát Tự Thân
Kinh điển ghi nhận sự kiện ma Ba-tuần muốn nhiều loạn Tỳ-kheo-ni A-lập-tỳ bằng những luận điều là “làm gì có sự giải thoát mà miệt mài dẫn thân thiền định, hãy nhanh chóng quay về hưởng dục kéo về sau tiếc nuối, hối hận trong muôn mà ng.” Thực ra, đây là lời khuyên gian giáo nhằm làm lay động tâm hành giả.
Hầu như chúng ta chưa đủ phước đến nỗi ma Ba-tuần chiêu cơ (thường các vị gần đắc quả giải thoát thì Ba-tuần mới ra tay), và chúng ta cũng không biết chuyện ấy hư thực thế nào, nhưng tiếng nói của nội ma từ trong vương tâm tác ý thức thì ai cũng thấy biết được.
Người tu đối mặt với sự cám dỗ từ ngũ dục và những thử thách nội tâm
Hãy tiếp tục đi hành trên con đường thiện định hay dừng lại và vui vẻ với bả lợi danh. Đây là câu hỏi lớn và thật sự đấu tranh với ma chương của nội tâm của người tu chân chính. Cho nên tu hành trước phải thấy Đạo, sau đó mới vững tâm tiến Đạo.
Vương tâm chính là sự kiên định, sự lựa chọn một con đường và kiên trì theo đuổi nó. Đây không phải là tính cách cứng nhắc hay bước chân không chuyển hướng, mà là sự rõ ràng về mục tiêu tu học và quyết tâm bền bỉ hướng tới nó dù gặp bao khó khăn, thử thách.
Vương Tâm Trong Bối Cảnh Đấu Tranh Với Ái Dục
Ngũ dục – sắc, thanh, hương, vị, xúc – là những thứ mà con người tự nhiên bị thu hút. Chúng dường như mang lại hạnh phúc, nhưng thực chất là những cáy cỏ độc cô lập tâm người tu. Vị Tỳ-kheo-ni A-lập-tỳ đã thấy rõ bản chất này, nên dù ma Ba-tuần lôi kéo, cô vẫn vững vàng vì đã nhận thức được tính chất của ngũ dục.
Người tu hành không phải là không chạm đến những thứ này, mà là hiểu rõ sâu xa bản chất khổ đau của chúng. Kinh điển so sánh ngũ dục như “dao bén tác hại” – nó vừa có thể gây hại, vừa gây khổ đau. Hạnh phúc tạm bợ mà nó mang lại là như lửa thiêu đốt, cuối cùng chỉ để lại tro tàn và hối tiếc.
Giới, Định, Tuệ – Ba Trụ Cột Của Tu Hành
Ba trụ cột này không phải là ba khái niệm riêng rẽ, mà là một hệ thống hỗ trợ lẫn nhau. Giới – những nguyên tắc đạo đức – tạo nền tảng; Định – sự tập trung tâm trí – giữ vững chiến địa nội tâm; Tuệ – sự hiểu biết rõ ràng – chỉ rõ đường đi.
Khi Tỳ-kheo-ni A-lập-tỳ bị ma Ba-tuần thách thức, cô đã dùng ba trụ cột này để chống lại. Cô giữ giới – không phá vỡ các cam kết tu hành; cô giữ định – tâm không dao động; cô sử dụng tuệ – nhận ra tính chất độc hại của ngũ dục và lời gian dối của ma. Kết quả là cô chiến thắng, và ma ba-tuần phải buồn bã mất đi vì không thể cản trở được.
Ba trụ cột Giới, Định, Tuệ hỗ trợ người tu hành vượt qua khó khăn
Nhận Ra Đạo – Nền Tảng Của Vương Tâm
Tỳ-kheo-ni A-lập-tỳ đã thấy được Đạo – cái sự thật mà Phật dạy, bản chất khổ đau của ngũ dục, bản chất vô thường của mọi thứ. Chính vì thấy rõ nên cô có thể vững tâm. Không phải vì cô là một người ý chí mạnh mẽ một cách tự nhiên, mà vì cô đã thấy rõ sự thật của Đạo.
Đây là bài học lớn cho mọi người tu hành: không nên chỉ dựa vào ý chí hoặc phẩm hạnh cá nhân, mà cần phải “thấy” được Đạo – hiểu biết sâu sắc về bản chất khổ đau, vô thường, vô ngã của sự tồn tại. Chính từ sự hiểu biết này, sự kiên định mới nảy sinh một cách tự nhiên và bền vững.
Chiến Thắng Nội Tâm – Bước Tiến Đến Giải Thoát
Những ai chiến thắng tự trong nội ma – những nghi ngờ, sợ hãi, cham dỗ từ bên trong tâm trí – thì chướng ngại bên ngoài sẽ tự mà tiêu tan. Tỳ-kheo-ni A-lập-tỳ đã chiến thắng “ma Ba-tuần” của riêng mình, và bằng cách đó, cô sẵn sàng bước tiến trên con đường dẫn tới giải thoát.
Vương tâm không phải là sự cứng nhắc hoặc chống cự sự thay đổi. Nó là sự rõ ràng về mục tiêu, sự hiểu biết về tính chất khổ đau của samsara – vòng luân hồi sanh tử, và sự quyết tâm hướng tới Nirvana – nơi an tĩnh viên mãn. Đó là sự kiên định không phải vì sự cố chấp, mà vì sự sáng suốt.
Đối với những người tu hành chân chính, vương tâm là bước đi thiết yếu. Nó giúp người tu không bị lôi kéo bởi những lời ngọt ngào, những hứa hẹn về hạnh phúc tạm bợ của ngũ dục. Thay vào đó, người tu luôn hướng mắt về phía giải thoát, về bình yên của Nirvana.
Kết Luận
Tu hành cần phải vững tâm – đó là sự kiên định rõ ràng trong việc theo đuổi Đạo Phật. Nhưng vương tâm này không phải do một sự kiêu sa hay cứng nhắc sinh ra, mà từ sự thấy rõ bản chất khổ đau của samsara và niềm tin vào khả năng giải thoát của mình.
Như vị Tỳ-kheo-ni A-lập-tỳ, khi chúng ta thật sự “thấy” được Đạo – hiểu biết sâu sắc bản chất của vô thường, khổ, vô ngã – thì sự vững tâm sẽ tự nhiên nảy sinh. Những thử thách, những cám dỗ, những sợ hãi có thể xuất hiện, nhưng nếu tâm đã kiên định trên con đường Phật, nếu đã tích lũy được Giới, Định, Tuệ, thì ta sẽ vượt qua được tất cả.
Vương tâm không phải là cứng nhắc, mà là linh hoạt trong tư duy nhưng quyết liệt trong hành động hướng tới Đạo. Đó là sự cân bằng giữa hiểu biết và quyết tâm, giữa nhân ái và kiên định. Khi tu hành có vương tâm như vậy, con đường đạo phật sẽ mở rộng trước chúng ta, dẫn tới chân lý tuyệt vời của giải thoát.
Tài Liệu Tham Khảo
- Kinh Tạp A-hàm, Kinh số 1198: Sự kiện vị Tỳ-kheo-ni A-lập-tỳ và ma Ba-tuần
- Lời Phật dạy về Giới, Định, Tuệ – ba trụ cột của tu hành Phật giáo
- Các điều khoản cơ bản về tu tập và quán sát tâm thức trong Phật giáo
