Câu hỏi này được đặt ra bởi rất nhiều người tu học, đặc biệt là những Phật tử vẫn còn phân vân giữa việc tu hành ở núi rừng vắng vẻ hay ở chùa chiền, ở những nơi giáo pháp dễ tiếp cận. Đó cũng là một trong những vấn đề phổ biến mà Hòa thượng Thích Thanh Từ từng giải đáp để giúp chúng ta hiểu rõ hơn về con đường tu hành trong Phật giáo Việt Nam.
Nơi tu hành có phải là yếu tố quyết định để đạt thành tựu tu học không? Câu trả lời không hề đơn giản như chúng ta tưởng. Phật giáo dạy rằng, điều quan trọng nhất không phải là ở chỗ nào, mà là tâm thanh tịnh của người tu hành. Bởi vì tâm mình không phải là một thứ nếu có cảnh nó mới chạy nháy, mà là có cảnh hay không có cảnh nó cũng chạy nháy. Với cách nhìn như vậy, chúng ta bắt đầu hiểu rõ hơn tầm quan trọng của việc tu hành theo Phật pháp.
Phương Tiện Và Bản Chất Tu Hành
Người xưa có câu khuyên: “Độc thiền kỳ thần”, nghĩa là khi ở một mình, những pháp ác dễ phát sinh. Từ đó, Phật giáo đã có sự phân biệt giữa các hình thức tu hành khác nhau. Đường tương ở riêng là tốt hết, trừ khi ở riêng mà biết tu, hoặc ở chùa chiền vắng vẻ mà biết tu thì có lợi lớn. Tuy nhiên, nếu không biết tu chắc chắn đã chưa chắc có lợi.
Điều này giúp chúng ta nhận ra rằng bản chất tu hành nằm ở sự kiên định của tâm, chứ không phải ở địa điểm. Một người có thể ở trong chùa nhưng lòng vẫn lơ lửng với muôn vàn ham muốn, trong khi người khác ở thâm sơn cùng cốc nhưng tâm luôn hướng về chánh pháp. Vì vậy, phương tiện (địa điểm, hoàn cảnh) chỉ là công cụ hỗ trợ, chứ không phải là yếu tố quyết định sự thành công của con đường tu học.
Một tu viện nằm giữa núi rừng với kiến trúc Phật giáo truyền thống
Sự Khác Biệt Giữa Tâm Thanh Tịnh Và Cảnh Thanh Tịnh
Theo lời dạy của Hòa thượng Thích Thanh Từ, có một ví dụ rất sinh động: một ly nước đặt ở nơi kín không có gió thì nước không đổi. Tương tự như vậy, người tu hành ở nơi hoang lân như nơi núi sâu, cảnh vắng vẻ, lâu dần tâm cũng thanh tịnh và trở nên thuần thục hơn.
Tuy nhiên, cần phân biệt rõ ràng: sự thanh tịnh của cảnh không nhất thiết dẫn đến sự thanh tịnh của tâm. Có nhiều trường hợp, một người tu hành ở nơi vắng vẻ nhưng tâm vẫn rối loạn, vẫn bị các phiền não như lòng tham, sân hận, si mê chi phối. Ngược lại, một người sống trong sinh hoạt hàng ngày ở chùa chiền hay thậm chí ở thế gian, nhưng nếu biết tu, tâm cũng có thể đạt được thanh tịnh cao độ.
Đối tượng Phật tử cần nhận thức rõ: cảnh thanh tịnh là môi trường hỗ trợ, nhưng chính sự tu hành – tức là rèn luyện, quán chiếu theo chánh pháp – mới là chìa khóa mở cửa thành tựu tu học. Luyện tập những pháp tu hành như ngồi thiền, cầu nguyện, học kinh, làm việc lành trong tâm là những công cụ thực sự có hiệu lực.
Tâm Tự Mình Sinh Ra Các Phiền Não
Hòa thượng Thích Thanh Từ nhấn mạnh một điểm rất quan trọng: “Tâm mình không phải đợi có cảnh nó mới chạy nháy, mà có cảnh hay không có cảnh nó cũng chạy nháy”. Điều này thể hiện rõ bản chất của tâm khi chưa tu tập – nó tự mình sinh ra các phiền não mà không cần có kích thích từ bên ngoài.
Khi hiểu được điều này, chúng ta sẽ thấy rằng việc chỉ tìm kiếm một nơi yên tĩnh bên ngoài mà quên đi việc tu tâm là một sai lầm trong tu hành. Một người có thể chạy đi nhiều nơi, từ chùa này đến chùa kia, từ thầy này đến thầy khác, nhưng nếu không tu bản tâm, sự lao động đó cũng chỉ là vô ích.
Ngược lại, khi tâm được tu tập và thanh tịnh, thì dù ở đâu cũng là nơi tu hành tốt. Hiện tại nếu không có cảnh ngoài rối loạn thì sự yên tĩnh là lợi lớn, nhưng nên nhớ rằng tâm mình mới là nguồn gốc của mọi điều.
Tiêu Chuẩn Thành Tựu Tu Học Thực Sự
Do đó, dù ở chùa chiền vắng vẻ hay ở chùa chiền trong thành phố, mà tâm thanh tịnh thì được sinh cõi tịnh chắc chắn, chứ không nên nói ở chùa chiền vắng vẻ mà tâm thanh tịnh thì sinh cõi Phật chắc chắn cả. Sự khác biệt này rất tinh tế nhưng vô cùng sâu sắc.
Giáo pháp Phật dạy rằng, thành tựu tu học được quyết định bởi ba yếu tố chính: đầu tiên là pháp môn tu (phương pháp tu tập), thứ hai là sự kiên trì của người tu, thứ ba là sự hỗ trợ của hành tinh nhân duyên. Nơi tu hành, người hướng dẫn, bạn bè tu hành đều là nhân duyên hỗ trợ, nhưng yếu tố quyết định vẫn là tâm và ý chí của người tu hành.
Trong Phật giáo, thành tựu không được tính bằng năm tháng hoặc năm mười năm ở một nơi, mà được tính bằng mức độ từng bỏ được các phiền não, mức độ tâm hướng về chánh pháp, mức độ từ bi tăng trưởng trong từng ngày. Một người có thể ở mấy năm trong rừng sâu mà không có tiến triển, và một người khác có thể ở giữa thành phố mà luôn tiến bộ trong tu học.
Hướng Dẫn Thực Tế Cho Người Tu Hành
Cho những bạn đang phân vân chọn nơi tu hành, Phật giáo gợi ý cách tiếp cận toàn diện. Nếu bạn còn mang nhiều phiền não, tham, sân, si, thì việc chọn một môi trường yên tĩnh ít kích thích là có lợi để dễ dàng tập trung vào tu hành. Tuy nhiên, nơi yên tĩnh này không phải là mục đích cuối cùng, mà chỉ là một bậc thang giúp bạn rèn luyện tâm.
Đối với những người đã có nền tảng tu tập nhất định, tu hành ở bất cứ nơi nào cũng có lợi, vì sự tu tập của họ không còn phụ thuộc nhiều vào hoàn cảnh ngoài. Họ có thể tu trong tiếng ồn, tu giữa đám đông, nhưng tâm vẫn giữ được sự tỉnh thức và định tĩnh.
Điểm then chốt là tu hành cần phải là sự lựa chọn liên tục hàng ngày, hàng giờ. Mỗi khi có cơ hội, hãy quán chiếu bản tâm mình, hãy nhớ lời Phật dạy, hãy tu giữ các giới luật trong ý, lời, hành động. Nơi tu hành chỉ là điều kiện thuận lợi, nhưng tâm tu hành mới là sức mạnh thực sự giúp bạn tiến tới giác ngộ.
Kết Luận: Tu Hành Là Một Con Đường Cá Nhân
Câu hỏi “Tu hành ở nơi hoang lân có đạt thành tựu không?” không có một câu trả lời tuyệt đối đúng hay sai. Thay vào đó, nó là một mời gọi để chúng ta tự suy ngẫm, tự kiểm tra lòng của mình.
Phật giáo dạy rằng, sự thành tựu tu học không phải do nơi chốn, mà do tâm. Hãy chọn cho mình một môi trường và một pháp môn phù hợp với căn cơ của bạn, nhưng hãy nhớ rằng, dù ở đâu, dù là tu một mình hay tu trong cộng đồng, hãy luôn giữ vững tâm thanh tịnh và ý chí hướng về chánh pháp.
Lời Phật dạy vẫn còn nguyên giá trị từ ngàn năm nay: “Tự mình là bạn tốt nhất của tự mình, tự mình cũng là kẻ thù lớn nhất của tự mình”. Vì vậy, hãy tu tâm trước, hãy tu ý trước, và nơi tu hành sẽ tự có ý nghĩa thực sự.
Tài liệu tham khảo:
- Lời dạy của Hòa thượng Thích Thanh Từ về tu hành và thành tựu Phật giáo
- Kinh Pháp Cú (Dhammapada) – Phật giáo Theravada
- Giáo lý về tâm và cảnh trong Phật giáo Đại thừa
