Hiện sinh không chỉ là sự ra đời của một vị nhân vật lịch sử cách đây hơn hai ngàn năm. Trong Phật giáo, “hiện sinh” mang ý nghĩa sâu sắc về sự hiện hữu tuyệt đối của vạn hữu qua mỗi thời đại. Đặc biệt, sự đản sinh của Đức Phật là một triều dương sáng lên, đánh dấu một kỳ ngộ vĩ đại trong lịch sử nhân loại – khoảnh khắc mà ý nghĩa hiện sinh được khắc họa rõ ràng trên con đường giác ngộ.
Trong cuộc hành trình của từng con người, chúng ta thường gặp những bước chân thật thà làm lỗi, làm lỗi đến mức độ sâu sắc mà khi đi đến, chúng không để lại bất kỳ dấu vết nào—tưởng chừng như chẳng bao giờ hiện hữu. Nhưng cũng có những bước chân qua đi rồi vẫn còn vang dội mãi mãi, tưởng chừng muốn ngàn năm hiện hữu. Sự khác biệt này nằm ở chất lượng của hành động và ý thức đằng sau nó. Khi một hiện hữu trở thành linh hiện—tức là thực hiện ý nghĩa hiện sinh đích thực trên vạn vật của nó—thì cả ba ngàn đại thiên thế giới đều rung động. Dù sự nghiên sinh của nó là những cung bậc hòa điều với giao hưởng khác thường, nhưng tác động của nó lan tỏa khắp muôn nơi.
Đức Phật đản sinh và ý nghĩa hiện hữu trong Phật giáo Việt Nam
Một câu hỏi lớn nổi lên từ sâu thẳm tâm hồn: hiện hữu là gì? Hiện sinh là gì? Con người là gì? Tôi là gì? Tôi là ai? Đây không phải những câu hỏi bình thường, mà là những tra vấn sâu sắc về bản chất của sự tồn tại. Khi nhìn nhận, chúng ta có thể thấy rằng đặt tra vấn—hiện hữu là gì? Hiện sinh là gì? Con người là gì? Tôi là gì? Tôi là ai?—là một tra vấn được hỏi về những tra vấn. Hay nói cách khác, nó là một câu hỏi được hỏi về những câu hỏi. Đây là một bế tắc, một bế tắc không thể vượt qua bằng những tra vấn có tính chất ước lệ thông thường.
Trong ý nghĩa đó, ngày nào mà một hiện hữu chưa là làm linh hiện được ý nghĩa hiện sinh trên vạn vật của nó thì ngày đó cuộc đời vẫn còn là một tra vấn, một câu hỏi, một sự lầm lỗi phong kín. Phật giáo gọi tình trạng đó là vô minh—một cơn đại mộng u tối. Những kệ thơ cổ kệ này diễn tả sâu sắc:
“Xử thế như bự đại mộng,
Hộ vi lao khổ sinh.”
(Lý Bạch)
“Trần gian là giấc mộng dài,
Làm chi cho một một đời phù sinh.”
Cũng như kinh Vàng Kim Cang Ba La Mật Đa nói: “Nhất thiết hữu vi pháp, Như mộng, huyễn, bảo ảnh, Như lộ, diệc như điện; Ứng tác như thị quán.” Hãy quán sát tất cả các pháp có tạo tác đều như giấc mộng, ảo ảnh, bóng nước, sương điện—tất cả đều vô thường, vô ngã và không có thực chất.
Cuộc Hành Trình Lầm Lỗi Và Kỳ Vọng Tìm Kiếm
Là một tra vấn, là một cuộc hành trình lầm lỗi, một cơn đại mộng u tối, kiếp người như lửa bừng sáng rồi tàn, quẫy quanh trong đêm tối, như là cánh bèo trôi giật theo dòng thác vô minh, nghiệp lực. Chúng ta không biết mình là gì, không biết mình là ai. Chúng ta vay mượn kiến thức, vay mượn ngôn ngữ của thế giới ước lệ, vay mượn vai trò diễn viên trên sân khấu cuộc đời để thao tác, để múa may quay cuồng một thời rồi ra đi, rồi trở lại.
Quá trình tìm kiếm ý nghĩa hiện sinh trong Phật giáo
Đâu là chỗ khởi đầu? Đâu là nơi chung cuộc? Không biết! Chúng ta không biết gì về mình, không biết gì về người khác. Tại sao chúng ta phải hiện hữu, thay vì không? Những con người thường trực cự mạng những lo âu sợ hãi, những vui buồn phiền muộn, những bất an xáo trộn. Chúng ta vay mượn danh ngôn của thế giới ước lệ để biến chúng thành sự thỏa mãn tạm thời hay mỗi đề dẽ đuối thường xuyên đối với chúng ta.
Chúng ta đặt ra những quy ước, những phạm trù cho phương cách tư duy, lý luận và hành động để buộc trói mình, để áp đặt lên tha nhân. Cuối cùng tất cả đều không có lối thoát. Huyễn sinh vì vậy đã thành phù sinh. Chúng ta không biết mình là gì, không biết mình là ai. Chúng ta không biết gì về bản thân, không biết gì về người khác. Giờ đây cuộc hành trình lầm lỗi đã lạc sâu vào mê cung tâm tối, cơn đại mộng đã thành cơn ác mộng.
Đảo Ngược Quan Niệm: Sống Với Ý Nghĩa Hiện Sinh
Có thể sự thực không như vậy. Tại sao chúng ta phải tra vấn về mình, tra vấn về hiện hữu, tra vấn về con người? Tại sao chúng ta phải áp đặt những tra vấn lên một thực tại đang sống, đang có mặt rõ ràng? Chúng ta đang có mặt, có nghĩa là chúng ta đang hiện hữu với ý nghĩa hiện sinh. Tại sao chúng ta phải chối bỏ mình, chối bỏ một hiện hữu đang hiện thực?
Nghe thực tại và hiểu rõ bản thân qua Phật giáo
Không! Chúng ta đang sống có nghĩa là chúng ta đang hiện hữu và chúng ta phải sống trên vạn vật với những gì chúng ta đang có. Chúng ta có quyền buồn, vui, phiền muộn. Chúng ta có quyền say sưa hưởng thụ. Làm linh hiện ý nghĩa hiện sinh trên vạn vật không phải là sống trên vạn vật với giây phút hiện tiền mà chúng ta đang hiện hữu đó sao?
Nhưng có một sự thật mà chúng ta không thể chối cãi. Đó là sau những cơn say, sau những phút giây cuồng nhiệt, chúng ta thấy mình trống rỗng, chúng ta thấy mình mất thăng bằng trên nhịp sống bình thường, như thể chúng ta bị đánh rơi xuống vực thẳm. Trong những trạng thái đó, thế giới chung quanh chúng ta bỗng trở nên xa lạ, cô liêu và quạnh quẻ khác thường. Chúng ta nghe được sự thiếu vắng mênh mông trong thân phận một kiếp người. Thì ra chúng ta chưa hợp nhất hiện hữu một cách thường trực và thực tại. Tại sao? Chúng ta là gì? Con người là gì? Chúng ta có thực sự hiện sinh không?
Lại những câu hỏi về những câu hỏi!
Lúc con người chìm sâu trong sự cô đơn, trống vắng là lúc nó đối mặt với chính nó thực sự. Nhưng chúng ta sợ hãi sự cô đơn, sợ hãi sự trống vắng. Chúng ta tìm mỗi cách để trốn chạy. Chúng ta khát khao muốn tìm lại mình, nhưng bằng phương thức trốn chạy, nên chúng ta vĩnh viễn không biết mình là gì. Sự khát khao muốn tìm lại mình và muốn biết mình là gì chính là nơi khát khao muốn thỏa của con người, của hiện hữu. Nó còn có thể được coi như là mục tiêu tối thượng của đời sống.
Hiểu Thực Tại Để Hiểu Chính Bản Thân
Vì mỗi tra vấn, mỗi khúc mắc, mỗi vấn đề của con người, của cuộc đời đều được giải tỏa khhi chúng ta làm hiện sinh một cách trên vạn vật ý nghĩa hiện sinh của mình. Hãy lắng nghe thực tại trên vạn vật, con người sẽ giao cảm và hiểu được thực tại. Hiểu được thực tại cũng có nghĩa là hiểu được mình. Hiểu được mình là hiểu được Như-Lai.
Kinh Kim Cang dạy: “Nhược dĩ sắc kiến ngã, Dĩ âm thanh cầu ngã, Thị nhân hành邪 đạo, Bất năng kiến Như Lai.” Nếu dùng hình sắc tưởng để thấy Phật, dùng âm thanh để cầu Phật, thì người đó đã làm sai, không thể thấy được Phật.
Không tư hình danh sắc tưởng mà thấy được Như Lai, vì Như Lai là vô tưởng. Vô tưởng thì sinh mà không sinh, diệt mà không diệt, tức là Độ nhất nghĩa đế, là thực tại. “Như lai giả vô số tùng lai diệc vô số khư.” (Kinh Kim Cang) Như Lai là không từ đâu đến mà cũng không đi về đâu. Đến mà không từ đâu, đi mà chẳng về đâu, tức là đã làm linh hiện được ý nghĩa hiện sinh tuyệt đối.
Lắng nghe thực tại và gặp gỡ bản thân thực sự
Khi lắng nghe thực tại bằng cả tính mềnh của mình—mở lòng, không cảm xúc, không ham muốn, không phán đoán, không quan điểm—con người sẽ giao cảm và hiểu được thực tại. Như nhà văn Hermann Hesse nói trong Siddhartha: “Trên tất cả, chàng học từ nó cách lắng nghe, lắng nghe với trái tim bình lặng, với chỉ đợi, mở lòng, không cảm xúc, không ham muốn, không phán đoán, không quan điểm.”
Hiểu được thực tại cũng có nghĩa là hiểu được mình. Hiểu được mình là hiểu được Như-Lai. Kính như Phật dạy: “Nhược dĩ sắc kiến ngã, Dĩ âm thanh cầu ngã, Thị nhân hành tà đạo, Bất năng kiến Như Lai.” Nếu dùng hình sắc để thấy Phật, dùng âm thanh để cầu Phật, thì người đó đã làm sai, không thể thấy được Phật. Vì Như Lai là vô tưởng, vô hình, vô âm. Chỉ khi chúng ta vượt qua những khái niệm và hình tưởng, chúng ta mới có thể tiếp xúc với thực tại chân thực.
Đản Sinh: Triều Dương Sáng Lên Của Ý Nghĩa Hiện Sinh
Sự Đản Sinh của Đức Phật là đánh dấu cho một triều dương của nhân loại, của vạn hữu trên khai lộ của sự thực giác. Sự Đản Sinh của Đức Phật là làm linh hiện ý nghĩa hiện sinh trên vạn vật. Cuộc đời của Ngài đã là hình ảnh linh hiện của ý nghĩa hiện sinh trên vạn vật. Trong đó, trí kiến như thật về thực tại là một trong những thông điệp mà Ngài đã trao lại cho nhân loại.
Trí kiến như thật về thực tại nghĩa là thực tại như thế nào thì thấy biết như thế đó. Chúng ta đã vay mượn quá nhiều danh ngôn của thế giới ước lệ, nhưng những gì chúng ta có về tư duy, lý luận và hành động đều là vay mượn, không có gì đích thực là của chính chúng ta. Rồi hãy lắng nghe thực tại bằng cả tính mềnh của mình.
Thực tại là gì? Thực tại là tất cả những gì đang xảy ra ngay bây giờ, ngay tại đây. Đó là hơi thở của chúng ta, nhịp tim, sự sống động của cơ thể, cảm xúc thực sự, những suy nghĩ thật mà không bị che phủ bởi những khái niệm cũ. Trong ý nghĩa đó, Đản Sinh không chỉ là sự ra đời của một vị nhân vật lịch sử cách đây hơn hai ngàn năm. Đản Sinh là triều dương bừng sáng lên ý nghĩa hiện sinh tuyệt đối của vạn hữu qua mỗi thời đại.
Với thông điệp này, Đức Phật đã dạy cho chúng ta rằng sự giác ngộ không phải là một sự thực tưởng tượng hay một lý thuyết trừu tượng. Sự giác ngộ là sự thực hiện ý nghĩa hiện sinh trên vạn vật, là sự trở về với thực tại như nó đang ở, với chính bản thân chúng ta như chúng ta đang hiện hữu. Đó là lý do tại sao Phật giáo coi Đản Sinh không chỉ là một sự kiện lịch sử, mà là một kỳ ngộ vĩ đại mở ra một chương mới của nhân loại—chương của sự thức tỉnh.
Kết Luận: Hiện Sinh Đích Thực
Từ hiện sinh đến đản sinh, chúng ta được mời gọi trở lại với chính bản thân, với thực tại của sự sống. Mỗi khoảnh khắc hiện tại là một cơ hội để làm linh hiện ý nghĩa hiện sinh của chúng ta. Không cần trốn chạy vào những khái niệm hay tưởng tượng, chỉ cần lắng nghe, nhìn, cảm nhận cách sâu sắc nhất, chúng ta sẽ tìm thấy câu trả lời cho tất cả những câu hỏi.
Sự Đản Sinh của Đức Phật nhắc nhở chúng ta rằng giác ngộ không ở xa, nó ở ngay trong chính hiện hữu của chúng ta, trong từng bước chân, từng hơi thở, từng khoảnh khắc. Hãy sống với ý thức này, chúng ta sẽ từng bước bước vào con đường thoát khỏi những mê lầm, đạt được sự an lạc thực sự và đóng góp ý nghĩa vào cuộc sống của chính mình cũng như của cộng đồng.
Tuân theo truyền thống Phật giáo, chúng tôi cung cấp tài liệu giáo dục Phật giáo phi lợi nhuận. Khả năng duy trì và mở rộng dự án của chúng tôi hoàn toàn phụ thuộc vào sự hỗ trợ của bạn. Nếu thấy tài liệu của chúng tôi hữu ích, hãy cân nhắc quyền góp một lần hoặc hàng tháng để đồng hành trên con đường phát triển Phật pháp.
