Thích Nữ Trung Hiếu – TS Thích Hạnh Tuệ
Chúng tôi chỉ phác thảo một cách khái lược về sự tiếp nhận Đại Thừa Khởi Tín Luận ở Việt Nam ta, dựa trên cơ sở kế thừa những công trình của các bậc đại sư đi trước, học giả đi trước.
Lịch Sử Hình Thành và Truyền Bá Khởi Tín Luận
Theo tìm hiểu, hiện nay bản nguyên tác Đại Thừa Khởi Tín Luận bằng tiếng Sanskrit vẫn chưa tìm được, cũng không có bản Tây Tạng ngữ để đối chiếu. Chỉ có được hai bản dịch chữ Hán trong Đại Tạng kinh. Do không còn bản chữ Sanskrit hay Tạng ngữ nên cũng có nhiều quan điểm, ý kiến hoài nghi về sự chính thống của Đại Thừa Khởi Tín Luận.
Hai bản dịch chữ Hán xưa nhất hiện còn lại là:
Bản thứ nhất: Khởi Tín Luận của Ngài Chân Đế (真諦; S. Paramārtha) dịch vào đời Lương vào thế kỷ VI, dịch tại chùa Kiến Hưng, Hàng Châu.
Bản thứ hai: Khởi Tín Luận của ngài Thật-xoa-nan-Đà (實叉難陀; S. Śikṣānanda) dịch lại vào đời Đường, cuối thế kỷ VII đầu thế kỷ VIII, dịch tại chùa Thể Kỳ. Hai bản dịch cách nhau hơn một thế kỷ.
Bố cục cổ kính của chùa Kiến Hưng nơi dịch Khởi Tín Luận thế kỷ VI
Các Bản Chú Giải Nổi Bật ở Trung Hoa
Phần sơ giải Đại Thừa Khởi Tín Luận của các bậc đại sư, học giả, nhà nghiên cứu có rất nhiều bộ, đơn cử như nhưng:
Bản chú giải của ngài Chí Trì đời Trần, Khởi Tín Luận nhất tâm nhĩ môn Đại Ý, 1 quyển.
Bản của ngài Đàm Diên đời Tây, Khởi Tín Luận nghĩa sơ.
Bản của ngài Huệ Viên đời Tây, Khởi Tín Luận nghĩa sơ, 4 quyển.
Bản của ngài Nguyên Hiếu người Triều Tiên, Khởi Tín Luận sơ kỳ hội bản, 6 quyển.
Bản của ngài Thái Hiền người Triều Tiên, Khởi Tín Luận nội nghĩa lược thâm kỳ, 1 quyển.
Bản của ngài Kiến Đăng đời Đường, Khởi Tín Luận đông dự lược tập, 2 quyển.
Bản của ngài Pháp Tạng đời Đường, Khởi Tín Luận nghĩa kỳ, 3 quyển; Khởi Tín Luận nghĩa kỳ biệt kỳ, 1 quyển.
Bản của ngài Chân Giới đời Minh, Khởi Tín Luận toàn chú, 2 quyển.
Bản của ngài Chính Viên đời Minh, Khởi Tín Luận tiếp yêu, 2 quyển.
Bản của ngài Thông Nhuận đời Minh, Khởi Tín Luận tục sơ.
Bản của ngài Đức Thanh đời Minh, Khởi Tín Luận trực giải, 2 quyển.
Bản của ngài Tục Pháp đời Thanh, Khởi Tín Luận sơ kỳ hội duyệt quyển thứ, 1 quyển; Khởi Tín Luận sơ kỳ hội duyệt, 10 quyển.
Bản của ngài Trí Học đời Minh, Khởi Tín Luận liệt vòng sơ, 6 quyển.
Bản của ngài Pháp Mẫm đời Đường, Thích ma ha diễn luận sơ, 6 quyển.
Bản của ngài Thánh Pháp đời Đường, Thích ma ha diễn luận kỳ, 1 quyển.
Bản của ngài Pháp Ngộ đời Tông, Thích ma ha diễn tán quyển sơ, 5 quyển.
Bản của ngài Phổ Quan đời Tông, Thích ma ha diễn kỳ, 6 quyển.
Bản của ngài Chí Phúc đời Tông, Thích ma ha diễn thông huyền sao, 4 quyển.
Kinh văn Phật giáo viết trên lá vàng tại chùa Trung Hoa thế kỷ VIII
Như vậy, chúng ta thấy ở Trung Hoa có rất nhiều bậc đại sư, nhà Phật học, nhà nghiên cứu giảng giải chủ sơ về bộ Đại Thừa Khởi Tín Luận đủ thấy vai trò và tầm quan trọng của nó trong nền Phật học Trung Hoa.
Các Bản Dịch Tiếng Việt Nổi Bật
Ở Việt Nam ta, các bản Việt dịch hiện tại có rất nhiều, giáo án, tiểu luận, bài viết, video thuyết giảng khác nhau về bộ luận này nhưng người viết chỉ đề cập đến một số bản tiêu biểu, có ảnh hưởng nhiều đến nền Phật học Việt Nam:
Bản dịch của Cư sĩ, Bác sĩ Tâm Minh – Lê Đình Thám: Có thể là bản dịch tiếng Việt đầu tiên, bản dịch giải của bác sĩ được giải thích theo luận Thích ma ha diễn. Bản dịch này được hòa thượng Trí Quang giới thiệu trong tác phẩm Khởi Tín Luận của Ngài.
Bản dịch của Thích Thiện Thông: Việt dịch từ sách của Pháp sư Bảo Tỉnh diễm giảng Đại Thừa Khởi Tín Luận tại hội Phật giáo cơ sở Long (do Thông Hoà và Hiền Minh ghi chép). Diễm giảng luận chia là hai khoa, khoa thứ nhất giải thích nghĩa máu tựa để bộ luận, khoa thứ hai: giải thích thể văn bộ luận. Bản Việt dịch của Thích Thiện Thông hoàn thành năm kỷ mão 1939 tại Giảng thất Hương hải hoàng Pháp.
Bản dịch của Hòa thượng Thích Trí Quang: Có hai bản dịch, tựa đề là Khởi Tín Luận. Bản dịch đầu tiên được xuất bản vào năm 1949. Bản dịch mới nhất có bổ sung và chú thích đầy đủ hơn được xuất bản năm 1993. Bản dịch của Hòa thượng Thích Trí Quang được dịch từ bộ luận đời nhà Lương, nhưng có sự đối chiếu, khoảo chính với bản đời Đường và tham khảo những bản chú thích đáng tin cậy khác.
Bản dịch của Hòa thượng Thích Thiện Hoa: Mang tựa đề Luận Đại Thừa Khởi Tín trong bộ Phật học phổ thông, khóa X-XI, được dịch xong 1962. Luận Đại Thừa Khởi Tín được chia thành từng bài cụ thể, mỗi bài gồm phần chính văn, phần dịch nghĩa và phần lược giải, rất cô đúng và dễ hiểu.
Bản dịch của cư sĩ Tâm Nguyên – Cao Hữu Định: Hoàn tất vào năm 1983 và được NXB Thuận Hoá ấn hành vào năm 1996, với tựa đề Luận Đại Thừa Khởi Tín. Đây là bản dịch có phần tiêu tiết mục, phiên âm bản Hán, dịch nghĩa tiếng Việt và giải thích nghĩa lý từng phần, tiến cho người học tham khảo.
Bản dịch của Tỳ kheo Thích Giác Quả: Tên tựa đề là Luận Khởi Tín Đại Thừa, dịch năm 1995 (áp dụng giảng dạy trung cấp Thừa Thiên Huế) đến sau mới in thành sách năm 2012, NXB Thuận Hóa, Huế. Tỳ kheo Thích Giác Quả cũng lấy bộ đời nhà Lương của Chân Đế để Việt dịch.
Bản dịch của cư sĩ Chân Hiền Tâm: Tựa đề là Đại Thừa Khởi Tín Luận, hoàn thành năm 2004. Bản dịch này được dịch từ bản Hán văn của ngài Hàm Sơn. Về phần giải thích, tác giả có tham khảo 3 bản: Đại Thừa Khởi Tín Luận nghĩa kỳ của ngài Hiền Thủ. Đại Thừa Khởi Tín Luận trực giải của ngài Hàm Sơn và Đại Thừa Khởi Tín Luận giảng kỳ của ngài Ấn Thuần.
Bản dịch của Đại sư Thanh Tưởng: Tựa đề là Luận Đại Thừa Khởi Tín, Hòa thượng lấy bộ chữ Hán đời nhà Lương của Chân Đế để dịch. Hòa thượng Thanh Tưởng hoàn thành bản dịch năm 2011. Luận Đại Thừa Khởi Tín của Hòa thượng Thanh Tưởng xếp theo hệ thống gồm phần chính văn, phần dịch nghĩa và phần lược giải và được chia thành các phần cụ thể.
Bản dịch của Hạnh Bình – Quán Như: Tên tác phẩm là Giảng Giải Luận Đại Thừa Khởi Tín, Xuất bản năm 2012. Thầy Hạnh Bình – Quán Như dịch từ tác phẩm chữ Hán của ngài Ấn Thuần. Nội dung sách Giảng Giải Luận Đại Thừa Khởi Tín của Hạnh Bình – Quán Như trong phần tổng quát nêu rõ những quan điểm khác nhau về sự chính thống của Đại Thừa Khởi Tín Luận.
Bản dịch của Thích Liêm Chính: Tên tác phẩm là Luận Đại Thừa Khởi Tín, phần Đại Cương Đại Thừa Khởi Tín Luận, Thích Liêm Chính cần dịch từ bản Hán Văn của Đại Sư Trí Khải soạn. Phần nội dung, Thích Liêm Chính Việt dịch từ bản đời Lương của Chân Đế.
Bản dịch của Thích Nhất Tưởng: Tên tác phẩm là Đại Thừa Khởi Tín Luận, nội dung có phần Đại Ý, nguyên văn, nhận xét và chú thích thuật ngữ (trong chú thích thuận ngữ những từ trọng tâm có đề cập chữ Hán cả thời Lương dịch và Đường nên dễ đối chiếu).
Các bản dịch của các tác giả khác như: Tâm Thái với tựa đề là Niệm Tin Đại Thừa; Bản dịch của Nguyên Hồng với tựa đề Luận Đại Thừa Khởi Tín.
Tình Hình Giảng Dạy Đại Thừa Khởi Tín Luận Hiện Nay
Hiện nay, Đại Thừa Khởi Tín Luận được giảng dạy tại các Học viện Phật giáo Việt Nam, như Học viện Phật giáo Việt Nam tại Thành phố Hồ Chí Minh chọn là một trong những môn chính của khoa Triết học Phật giáo và đào tạo từ xa. Ngoài ra trong một số trường trung cấp (TP Hồ Chí Minh, Huế, Đồng Nai v.v., cao đẳng TP HCM, lớp cao cấp giảng sư… cũng đưa bộ luận này vào chương trình giảng dạy.
Kết Luận
Trên đây chúng tôi chỉ phác thảo một cách khái lược về sự tiếp nhận Đại Thừa Khởi Tín Luận ở Việt Nam ta, dựa trên cơ sở kế thừa những công trình của các bậc đại sư đi trước, học giả đi trước. Chúng tôi xin tri ân các bậc đại sư, học giả tiền bối và kính mong các bậc đại sư, học giả chỉ giáo những khiếm khuyết.
Tham khảo kinh điển:
- Đại Thừa Khởi Tín Luận, Tam Tạng Pháp Sư Chân Đế dịch (bản đời Lương)
- Đại Thừa Khởi Tín Luận, Tam Tạng Pháp Sư Thật-xoa-nan-Đà dịch (bản đời Đường)
- Phật Học Phổ Thông, Hòa Thượng Thích Thiện Hoa Việt dịch
- Luận Đại Thừa Khởi Tín, Đại Sư Thanh Tưởng Việt dịch
