Trong những buổi tối thiền hành tại tu viện ở Pháp, tôi nhận thấy bụi hoa đào Nhật Bản thường nở rộ vào mùa xuân. Nhưng có một năm, do mùa đông tương đối ấm áp, hoa nở sớm hơn thường lệ. Chỉ vài hôm sau, khi trời bất ngờ trở lạnh và nhiệt độ xuống tới mức âm, tất cả những nụ hoa tơi tả bị hé hớp. Tôi tủi nuối nghĩ rằng năm nay không có đủ hoa để dâng cúng Phật. Nhưng đó là cách nhìn nhận sai lầm của tâm tư bị ngộ độc bởi quan niệm về sinh diệt, tới đi.
Thực ra, những gì xảy ra với bụi hoa đào chứa đựng một bài học sâu sắc về bản chất của cuộc sống. Đó là giáo pháp mà Phật đà từng truyền dạy để giúp chúng ta thoát khỏi khổ đau. Giáo pháp này có tên là vô sinh vô diệt, là một trong những hạnh phúc lớn nhất mà tu học Phật pháp có thể đạt được.
Nhân Duyên Sinh Diệt: Chìa Khóa Hiểu Biết Cuộc Sống
Khi tôi quay trở lại bụi hoa vài tuần sau, tôi thấy những nụ hoa đào mới lại nơ rộ trên cành. Đó không phải những nụ hoa cũ mà tôi thấy trước đây, cũng chẳng phải là những nụ hoa hoàn toàn mới lạ. Tôi hỏi những nụ hoa:
“Các con là những bông hoa đã chết khi trời lạnh hay là những bông hoa khác?”
Hoa như trả lời tôi:
“Thầy ơi, chúng con không phải những bông hoa cũ đó, mà cũng không khác những bông hoa đó. Khi nhân duyên đầy đủ, chúng con biểu hiện ra. Khi thiếu nhân duyên thì chúng con ẩn tàng. Giản dị vậy thôi!”
Câu trả lời này chứa đựng cốt lõi của Phật pháp. Trong Phật giáo, nhân duyên (pratyaya) là nguyên lý cơ bản giải thích sự tồn tại của mọi hiện tượng. Theo học thuyết này, không có gì sinh ra từ hư vô, cũng không có gì diệt mất hoàn toàn. Thay vào đó, mọi sự vật đều sinh khởi nhờ sự tương hợp của nhiều nhân tố và biến mất khi những nhân tố đó không còn tương hợp.
Giáo lý nhân duyên này trái ngược hoàn toàn với quan niệm thông thường của chúng ta về cuộc sống. Chúng ta thường coi sinh và diệt là hai sự kiện trái ngược nhau, tách biệt rõ ràng. Chúng ta tin rằng cuộc đời bắt đầu từ lúc chào đời và kết thúc khi chết. Nhưng theo Phật pháp, đây là những quan niệm sai lầm, chính những quan niệm này mới là nguồn gốc của khổ đau.
Hoa đào nở trong mùa xuân, biểu hiện của nhân duyên sinh diệt trong Phật pháp
Tám Không: Giáo Pháp Giải Thoát Của Phật Đà
Phật đà dạy rằng “không sinh, không diệt, không tới, không đi, không giống nhau, không khác nhau, không có cái ngã thường hằng, cũng không có hư vô.” Đây được gọi là tám không (ashtanga sunyata), là hình ảnh minh họa tuyệt vời về tính chất vô thường (anicca) và vô ngã (anatta) của mọi sự vật.
Khi nhân duyên đầy đủ, thì sự vật biểu hiện. Khi nhân duyên không còn đầy đủ, thì chúng rút lui. Những điều này không mang ý nghĩa của sinh diệt tuyệt đối, mà chỉ là sự biểu hiện và tiềm tàng của các hiện tượng tùy theo điều kiện. Chúng ta hãy xem xét kỹ hơn con đường lịch sử của tôi.
Trước khi tôi sinh ra, mẹ tôi đã mang thai một em bé khác. Nhưng em bé đó bị sảy thai và không ra đời. Khi còn nhỏ, tôi thường hỏi: “Em bé sảy thai đó là anh tôi hay chính là tôi? Ai đã muốn biểu hiện ra trong lần mẹ sảy thai đó?” Những câu hỏi này dường như vô nghĩa khi chúng ta nhìn qua lăng kính của thực tại thông thường.
Nhưng nếu xem xét qua góc độ nhân duyên, chúng ta sẽ hiểu rằng em bé sảy thai đó không phải hoàn toàn mất đi, mà chỉ là nhân duyên chưa đủ để nó ra đời vào thế giới này. Có thể nó sẽ trở lại vào thời gian khác, trong hoàn cảnh khác, khi nhân duyên thích hợp hơn. Hay nó có thể đã hoàn thành sứ mệnh của mình ở cõi khác. Khi mẹ tôi mất em bé đó, có nghĩa là nhân duyên chưa đủ để em bé ra đời, nên nó quyết định lui lại, chờ điều kiện tốt đẹp hơn: “Con tốt hơn nên rút lui, và sẽ trở lại ngày nào đó nhé mẹ!” Chúng ta phải tôn trọng ý kiến của em bé, vì theo Phật pháp, tất cả các chúng sinh đều có khả năng tự quyết định.
Vượt Ra Khỏi Sợ Hãi Về Cái Chết
Nỗi sợ hãi lớn nhất của chúng ta là khi chết, chúng ta sẽ trở thành không. Nhiều người trong chúng ta tin rằng cuộc đời của ta bắt đầu từ lúc chào đời và chấm dứt khi ta chết. Chúng ta tin rằng chúng ta tới từ cái Không, nên khi chết chúng ta cũng không còn lại gì hết. Chúng ta lo lắng và sợ hãi vì sẽ trở thành hư vô.
Đây chính là cái ngã thường hằng mà Phật đà nói tới. Chúng ta coi một cái tôi vĩnh viễn, bất biến là thực, và sợ khi nó biến mất. Nhưng Phật có một cách hiểu rất khác về cuộc sống. Ngài hiểu rằng sống và chết chỉ là những ý niệm không có thực. Coi đó là thực, chính là nguyên do gây cho chúng ta khổ não.
Giáo pháp vô sinh vô diệt không phải nói rằng không có gì xảy ra, mà là nói rằng những gì xảy ra không tuân theo logic nhị nguyên sinh-diệt mà chúng ta thường tưởng tượng. Chúng ta cần thay đổi cách nhìn về cuộc sống. Khi chúng ta hiểu rằng mình không bị hủy diệt, khi chúng ta nhận ra rằng chúng ta là bộ phận của một luân hồi vô tận của sinh diệt và tái sinh, thì chúng ta sẽ không còn lo sợ. Đây chính là giải thoát (nirvana) mà Phật giáo hướng tới.
Thiền định giúp chúng ta hiểu sâu hơn về bản chất vô sinh vô diệt của tâm thức
Thực Hành Giáo Pháp Vô Sinh Vô Diệt Trong Cuộc Sống Hàng Ngày
Khi chúng ta hiểu được giáo pháp vô sinh vô diệt, chúng ta có thể an hưởng và thưởng thức đời sống một cách mới mẻ. Không còn bị ám ảnh bởi sự sợ hãi về tương lai hay tiếc nuối về quá khứ, chúng ta có thể sống trọn vẹn ở hiện tại. Mỗi khoảnh khắc trở nên quý báu vì nó là sự biểu hiện của nhân duyên hiện tại.
Khi nhìn một bông hoa nở, chúng ta không cần lo lắng rằng nó sẽ tàn phai. Thay vào đó, chúng ta có thể trân trọng vẻ đẹp hiện tại của nó. Khi nhìn người thân yêu, chúng ta không cần sợ rằng sẽ mất họ. Thay vào đó, chúng ta có thể yêu thương họ một cách tận tình, vì biết rằng đó là sự hiện hữu của nhân duyên quý báu.
Phật pháp dạy chúng ta cách sống mà không bị buộc bởi khái niệm sinh diệt. Chúng ta học cách chấp nhận sự thay đổi (anicca) mà không coi đó là nỗi thất thoát. Chúng ta học cách nhận ra không có cái ngã vĩnh viễn (anatta) mà không coi đó là nỗi tuyệt vọng. Thay vào đó, chúng ta tìm thấy sự bình an trong sự tuân thủ nguyên lý nhân duyên.
Kết Luận: Từ Hiểu Biết Đến Giải Thoát
Giáo pháp vô sinh vô diệt là một trong những giáo pháp sâu sắc nhất của Phật Thích Ca. Nó không chỉ là một học thuyết trừu tượng, mà là một hướng dẫn thực tiễn để chúng ta sống một cuộc đời ý nghĩa và hạnh phúc. Khi chúng ta thực sự hiểu và tin tưởng vào giáo pháp này, nỗi sợ hãi sẽ từ từ tan biến.
Chúng ta không cần phải có được kiến thức học thuật sâu sắc để áp dụng giáo pháp này vào cuộc sống. Chỉ cần nhìn vào những bông hoa đào nở rộ mỗi mùa xuân, chúng ta đã có thể học được bài học về nhân duyên và vô ngã. Chỉ cần lắng nghe tiếng nước chảy, tiếng chim hót, chúng ta đã có thể cảm nhận được cái bản chất vô sinh vô diệt của vũ trụ.
Thực hành thiền định, nghe kinh kệ, hoặc đơn giản chỉ là sống với ý thức về nhân duyên, tất cả đều là những cách để chúng ta dần dần chuyển hóa cách nhìn về cuộc sống. Giải thoát không phải là điều gì xa xôi hay bất khả thi. Nó có thể bắt đầu từ lúc chúng ta thay đổi cách nhìn về cuộc sống, từ lúc chúng ta chấp nhận sự vô thường và vô ngã của tất cả sự vật.
Bạn đọc được kính mời hãy cùng chúng tôi khám phá sâu hơn về giáo pháp Phật đà. Hãy bắt đầu từ những điều nhỏ bé trong cuộc sống hàng ngày, và dần dần, bạn sẽ nhận ra rằng chúng ta đã ở trên con đường dẫn tới giải thoát.
Tham Khảo Kinh Điển:
- Kinh Tám Không (Ashtanga Sunyata Sutra) – trích từ Luận Bộ kinh Phật giáo
- Kinh Không Sinh Không Diệt, Đường Sở Hãi – bài giảng của Thiền sư Thích Nhất Hạnh
- Giáo Lý Nhân Duyên (Pratityasamutpada) – một trong ba Pháp ấn của Phật giáo
