Không ít lần chúng ta cảm thấy bị áp lực bởi những hoàn cảnh khó khăn trong cuộc sống. Con đường từ phía Phật pháp không phải bỏ cuộc hay trốn tránh, mà là học cách thay đổi tâm thái của mình. Đúng vậy—không ai có thể thay đổi những gì đã xảy ra, nhưng mỗi người đều có quyền thay đổi cách phản ứng của mình trước hoàn cảnh đó.
Hoàn cảnh xung quanh chúng ta luôn diễn ra như nó đang là, chứ không phải như những gì ta mong muốn. Chính sự khác biệt này tạo ra đau khổ trong tâm. Ta khổ đau vì không đạt được những gì mong muốn, và phần đông trong chúng ta luôn bị rơi vào tình trạng này. Chúng ta thường xuyên bị hoàn cảnh chi phối, bị tâm thức phiêu bạt theo những ổn định và bất ổn định xung quanh.
Tâm Là Chủ, Hoàn Cảnh Là Khách
Thiền sinh ngồi thiền trong chùa yên tĩnh, tìm sự bình an từ trong tâm
Câu hỏi đặt ra là: làm sao để vượt lên trên mọi chi phối của hoàn cảnh để luôn giữ tâm ở trạng thái bình an? Câu trả lời duy nhất chính là: trở về làm chủ tâm, thay đổi tâm chủ khác hơn là thay đổi hoàn cảnh.
Điều này không có nghĩa là chúng ta chấp nhận sự yếu thế hay từ bỏ. Ngược lại, đó là cách thực sự hiệu quả nhất để thay đổi cuộc đời. Khi chúng ta nắm lấy quyền năng tâm thức—khả năng thay đổi thái độ và phản ứng của mình—chúng ta sẽ giải phóng được tiềm năng khổng lồ để chuyển hóa tình trạng hiện tại.
Bước đầu tiên trong con đường này là nhận lãnh trách nhiệm tuyệt đối. Đây là lúc chúng ta cần dừng lại việc đổ lỗi cho người khác, hay cho hoàn cảnh, hay cho vận mệnh. Không nên nói “chuyện này xảy ra là do người này, người kia…” hoặc “vì cái lý do này, lý do kia…”. Thay vào đó, hãy khẳng định rằng: chuyện này xảy ra là do chính tôi.
Chấp Nhận Hoàn Cảnh Để Rồi Chuyển Hóa Nó
Chúng ta cần phải chấp nhận hoàn cảnh đang diễn ra 100% như nó đang là—không tránh né, không chối cãi, không hope rằng nó khác đi. Đây không phải là sự yếu đuối, mà là sự mạnh mẽ của ai đó sẵn sàng đối diện với sự thật.
Khi chấp nhận hoàn cảnh, ta quan sát: điều gì đang xảy ra trong tâm tôi? Những cảm xúc nào đang phát sinh? Sợ hãi, tức giận, hay một điều gì khác? Hãy cứ quan sát không bán tán hay phán xét. Ngay sau đó, hãy tự hỏi chính mình một câu hỏi quan trọng: “Bài học gì mà tôi đang học từ tình huống này?”
Nhân vật trong một cuộc thảo luận, suy ngẫm về bài học từ khó khăn
Không phải mỗi bài học đều xảy ra lần đầu tiên. Nếu một bài học cứ lặp đi lặp lại, điều đó có nghĩa là chúng ta chưa thực sự nhận thức được bài học sâu sắc bên trong chính mình. Chúng ta vẫn chưa vượt qua được bài “thi” của trường đời. Khi bài học được hiểu thực sự, nó sẽ không còn lặp lại nữa—vì tâm chúng ta đã thay đổi, và vì vậy hoàn cảnh xung quanh cũng sẽ khác.
Thay Đổi Tâm Là Thay Đổi Vận Mệnh
Chính nắng lực thay đổi thái độ và phản ứng của chúng ta trước hoàn cảnh sẽ cho chúng ta cơ hội lớn để thay đổi tình trạng hiện tại, thay đổi vận mệnh của chính mình. Đây không phải là lời hứa hẹn trống tuếch, mà là sự thật từ kinh điển Phật giáo.
Chùa cổ với ánh sáng mặt trời chiếu qua, biểu tượng của sự giác ngộ
Trong Phật giáo, chúng ta hiểu rằng vận mệnh không phải là cái gì cố định hay không thể thay đổi. Vận mệnh là kết quả của những tư tưởng, lời nói và hành động của chúng ta. Khi chúng ta thay đổi cách suy nghĩ—từ thụ động sang chủ động, từ oán trách sang chấp nhận—chúng ta thay đổi nguồn gốc tạo ra vận mệnh. Do đó, vận mệnh chắc chắn sẽ thay đổi theo.
Muốn làm được điều này thì điều đầu tiên là phải nhận lãnh trách nhiệm. Đừng đổ lỗi cho người khác, không nói rằng “chuyện này xảy ra vì người này, người kia”, hoặc “vì hoàn cảnh này, hoàn cảnh kia”. Hãy khẳng định rằng chuyện này xảy ra là do chính mình. Nếu bạn có thể làm được điều này, thì tình trạng sẽ sớm được thay đổi theo hướng tích cực, tỉnh giác và bình an.
Lựa Chọn Thuộc Về Bạn
Sự thay đổi, vận mệnh của mỗi bạn đang ở trong tay bạn vào lúc này. Bạn có sẵn sàng nhận tất cả trách nhiệm về chính mình hay vẫn còn đổ lỗi cho người khác? Đây là sự lựa chọn của bạn—và chỉ của bạn.
Điều quan trọng cần nhớ là: không thể thay đổi được những gì đã qua, nhưng hoàn toàn có thể thay đổi tâm thức của mình. Khi tâm thay đổi, hoàn cảnh sẽ theo sau. Đây là giáo lý sâu thẩm của Phật pháp, những lời dạy mà các bậc thánh hiền đã truyền lại cho chúng ta qua hàng ngàn năm.
Hãy nhớ lời kệ:
Ta học được điều gì
Từ những việc xảy ra
Để giúp ta tiến hóa
Khi kiếp người chứng qua
Không thay đổi được cảnh
Nhưng thay đổi được tâm
Tâm chuyển cảnh sẽ chuyển
Giáo lý này Uyên thẩm
Chính bạn là tác giả của cuộc sống của mình. Hãy bắt đầu từ hôm nay, từ giây phút này, bằng cách chọn cách nhìn nhân cuộc đời khác đi. Vượt lên trên mọi hoàn cảnh không phải là bỏ cuộc, mà là học cách thay đổi tâm, học cách làm chủ bản thân, và từ đó giác ngộ ra rằng tất cả những gì chúng ta cần đều đã có sẵn bên trong.
Tài liệu tham khảo kinh điển:
- Kinh Pháp Cú (Dhammapada): Các khẩm về tâm và ý thức
- Kinh Đại Thừa: Giáo lý về khả năng chuyển hóa tâm thức
- Lời dạy của Đức Phật về Nghiệp Pháp và phán đoán
