Thích Phước Thái
Trong mỗi buổi tụng kinh, chúng ta thường thấy ba lạy đầu và ba lạy cuối. Đây không chỉ là những động tác hình thức, mà chứa đựng ý nghĩa sâu sắc về hướng tâm tu tập của người Phật tử. Ba lạy đầu là sự hướng vào Tam Bảo bên ngoài để thành tâm đảnh lễ, còn ba lạy cuối của thời khóa tụng niệm là sự quay về bên trong để nhận lại Tam Bảo tự tâm. Hiểu được điểm này, chúng ta mới thực sự nắm bắt được chủ trương đường lối tu tập của đạo Phật—tất cả đều quy hướng về việc tu dưỡng tâm tánh.
Ba Lạy Đầu: Hướng Về Tam Bảo Bên Ngoài
Có một câu nói trong Nhà Thiền: “Kiến sắc minh tâm”—tức là nhìn cảnh bên ngoài để nhìn lại thấy rõ ở nơi tâm mình. Nương Tam Bảo bên ngoài để làm sống dậy Tam Bảo tự tâm, đó là yếu lý tôn chỉ của đạo Phật. Nếu một bộ chỉ biết chạy theo bên ngoài để tìm cầu thì, rõ ràng người đó muốn đổi vận kiếp không bao giờ được giác ngộ giải thoát.
Vì thế, nên ba lạy đầu là hình giả hướng về Tam Bảo bên ngoài để thành tâm đảnh lễ. Bởi vì nếu không có Tam Bảo bên ngoài thì làm sao mình biết có Tam Bảo tự tâm. Nhờ Tam Bảo sự tưởng đó mà mình mới học hỏi tu hành để được giác ngộ. Cho nên Tam Bảo bên ngoài tuy là phần sự tưởng nhưng cũng rất quan trọng.
Người Phật tử thành tâm đảnh lễ trước hình ảnh Tam Bảo trong chùa chiền
Hơn nữa, Phật tử nên biết, đạo Phật chủ trương: “Tính, Tưởng không hai hay Lý, Sự phải viên dung”. Nhìn tưởng để thấy tính hay nhìn sự để hiện lý. Ví như nương sóng để nhận ra nước hay ngược lại cũng thế. Nước và sóng không ly khai mà có được. Đó là lý tương Tục, tương Nhập trong Kinh Hoa Nghiêm. Như nước trong sâm có trong nước đức. Rồi nước đức không có nước trong. Khác nào trong hoa có rác và trong rác có hoa. Dùng tuệ giác quán chiếu sâu sắc chúng ta sẽ thấy rất rõ như thế.
Ý Nghĩa Của Hình Thức Ba Lạy Đầu Trong Tu Tập
Chính vì muốn hiện bày là lý “Không Hai” này nên chỉ Tổ soạn thời khóa tụng niệm, vào đầu, chúng ta phải một lòng hướng về mười phương Chư Phật, chư Tôn Pháp, chư Bồ Tát và chư Hiền Thánh Tăng mà chỉ thành đảnh lễ. Đảnh lễ để cầu oai thần lực Tam Bảo chứng minh gia hạ. Tuy nhiên, nếu chỉ có thế thôi, thì rõ ràng là chúng ta mê tín ở nơi sự tưởng bên ngoài. Vì thế, nên cuối thời kinh thì có Tam quy y. Tam quy y là chúng ta trở về nhận lại Phật, Pháp, Tăng ở nơi chính mình.
Vì mỗi chúng sanh đều sẵn có đầy đủ đức tính Tam Bảo tự tâm. Cho nên, mỗi người cần phải phát triển Tam Bảo tự tâm ngày càng lớn mạnh. Có thế thì mới đúng với chính lý Phật dạy. Tam Bảo tự tâm là Phật tâm, Pháp tâm, Tăng tâm trong chúng ta. Tất cả quá trình tu hành đều nhằm mục đích khơi dậy, phát triển Tam Bảo nội tâm này.
Người tu hành quán chiếu sâu về bản tâm trong thiền định
Ba Lạy Cuối: Quay Về Tam Bảo Tự Tâm
Nên cuối thời khóa, chúng ta lại có ba lạy cuối. Ba lạy cuối này có ý nghĩa quay về nhận lại Phật, Pháp, Tăng ở nơi chính tâm mình. Đó là sự thể hiện của lý “Không Hai”—không phân biệt giữa sự tưởng bên ngoài và tánh thực tế bên trong. Thông qua các ba lạy đầu hướng về Tam Bảo bên ngoài, chúng ta đã thanh lọc tâm địa, tạo duyên cho sự nhận lại Tam Bảo tự tâm.
Nếu rồi lìa Tam Bảo tự tâm thì chúng ta sẽ bị rơi vào hộ sâu tà kiến tội lỗi. Do đó, trong đạo Phật có nói đến phần lạnh nghi hình thức hay sự tưởng rất nhiều, nhưng cuối cùng cũng phải quy kết về ở nơi tự tâm. Bởi tất cả các pháp đều tự tâm lưu xuất. Câu nói: “Nhất thiết duy tâm, vạn pháp duy thức” là ý đó. Không có vật gì ngoài tâm ta cả. Các pháp hữu vi được cấu tạo hình thành của lý duyên khởi. Tất cả các pháp đều do duyên sanh, đã do duyên sanh nên tự tính của nó là “KHÔNG”. Nhận được tính không là thấy được lý duyên khởi. Như vậy, vạn pháp rốt lại cũng không ngoài tự tính mà có.
Đường Lối Tu Tập Quy Hướng Về Nơi Tâm
Bởi thế, nên nói đạo Phật là đạo nội quan. Nội quan là quán chiếu sâu sắc ở nơi chính mình. Có trở về (một cách nói thôi, chỉ là có chủ trở về) nhận lại tự tính và sống được với thể tính đó thì gọi là kiến tính hay chứng đạt chơn lý. Cho nên Tam quy rất là quan trọng cho sự tu hành của chúng ta. Hiểu thế thì ta không còn vọng ngoài tìm cầu chấp trước và vào sự vật nữa.
Đó là hình trình của người tu, dù tu bất cứ pháp môn nào, cuối cùng cũng phải nhận lại kho báu (báu số) nhà mình. “Gia trung hữu báu hữu tâm mích, đối cảnh vô tâm mạc vận thiền”. (Sư Tổ Trúc Lâm). Trong nhà ai cũng sẵn có của báu, không cần phải đi tìm kiếm bên ngoài. Muốn nhận lại của báu vô giá đó, Tổ chỉ cho chúng ta cách tu là phải “Đối cảnh vô tâm”. Vô tâm là không khởi tâm chấp trước dính mắc vào sự vật, nói rõ là sáu trần. Được thế thì nơi nào không phải là Thiền, là Bồ Đề. Thế thì, chấm mắt đến đâu là có Bồ Đề ở đó vậy.
Kết Luận: Quay Về Bản Tâm Để Tu Tập
Tóm lại, ba lạy đầu là hướng về Tam Bảo bên ngoài để đảnh lễ, và ba lạy cuối của thời khóa tụng niệm là quay hướng về bên trong để nhận lại Tam Bảo tự tâm. Có thế, thì mới hiểu được chủ trương đường lối tu tập của đạo Phật—tất cả đều quy hướng chủ trọng ở nơi tâm. Tâm nói đây là chơn tâm, nói cách khác là tính thể của muôn loài. Thông qua sự hướng vào và quay về Tam Bảo, chúng ta đã hoàn thành một chu kỳ tu tập có ý nghĩa: từ việc kích thích tâm đạo tâm thông qua Tam Bảo bên ngoài, rồi hoàn thành bằng cách nhận lại Tam Bảo tự tâm.
Hiểu rõ ý nghĩa ba lạy đầu và ba lạy cuối sẽ giúp chúng ta tu tập một cách có hiệu quả, không còn bị phân tán bởi các hình thức bên ngoài. Thay vào đó, chúng ta sẽ tập trung vào việc khơi dậy, phát triển và hoàn thành Tam Bảo tự tâm. Đó chính là tinh thần của mỗi buổi tụng kinh, mỗi pháp tu của chúng ta trong đạo Phật. Khi nắm bắt được chiều sâu này, mỗi lạy nhập không chỉ là một động tác cơ thể, mà là biểu hiện của tâm tu, là từng bước trên con đường thức tỉnh và giải thoát.
