Rằm tháng Giêng theo dân gian gọi là Tết Nguyên tiêu, với ý nghĩa đặc biệt trong truyền thống Phật giáo Việt Nam. “Nguyên” có nghĩa là đầu, chỉ tháng đầu tiên của năm, còn “tiêu” có nghĩa là đêm. Tết Nguyên tiêu được coi là đêm rằm đầu tiên của một năm mới, một ngày mang ý nghĩa sâu sắc trong lịch sử Phật giáo và đánh dấu sự khởi đầu tươi sáng cho cả năm tu hành của người Phật tử.
Ngày rằm tháng Giêng không chỉ là một ngày lễ tết thông thường mà còn là ngày kỷ niệm Đại Hội Thánh Tăng lần thứ nhất được tổ chức tại Trúc Lâm Thiền tự hạ (Veluvana) ngay sau khi Đức Phật nhập Niết-bàn ba tháng. Đây là một sự kiện vô cùng quan trọng trong lịch sử Phật giáo, khi 1.250 vị tỳ kheo tự động đến hầu Đức Phật mà không có ai mời gọi. Đại hội này được ghi nhận là có bốn đặc điểm quan trọng:
- Diễn ra đúng vào ngày rằm tháng Giêng
- Có 1.250 vị tỳ kheo tự động hội tụ mà không cần lời mời
- Tất cả các vị đều là Thiền Lại Tỳ kheo đã xuất gia từ lâu
- Mọi người tham dự đều đạt được thành tựu tinh thần cao nhất
Ý Nghĩa Lịch Sử Của Ngày Rằm Tháng Giêng
Đại Hội Thánh Tăng lần thứ nhất có ý nghĩa sâu sắc đối với sự phát triển và bảo tồn Phật giáo. Tại đại hội này, Đức Phật đã giảng dạy cho 1.250 vị tỳ kheo về Ba La Đề Mộc Xoa (Patimokkha) – bộ luật tỳ kheo được chi chia thành hai phần quan trọng.
Phần thứ nhất gọi là Giáo Giới Ovadapatimokkha, trong đó Đức Phật đã tóm lược giáo pháp tuyệt diệu của Ngài trong ba câu kệ ngắn gọn nhưng chứa đựng toàn bộ bản chất của sự tu hành Phật giáo:
Không làm điều ác (Sabbapapassa akaranam) – tức là tránh xa những hành động có hại cho bản thân và người khác
Làm các hạnh lành (Kusalassu upasampadā) – tức là tích cực tu tập những đức hạnh cao đẹp và công đức
Giữ tâm ý trong sạch (Sacittapariyotapanam) – tức là giữ gìn tâm niệm thanh tịnh, không lệch lạc
Ba lời dạy này chính là tinh túy của giáo lý Phật đà, là cơ sở cho mọi hành động, lời nói và ý nghĩ của người tu hành. Đây không phải là những quy tắc áp đặt từ bên ngoài, mà là những nguyên tắc sống phát xuất từ trí tuệ và từ bi của Đức Phật dành cho chúng ta.
Đức Phật giảng pháp cho đại chúng tại Trúc Lâm thiền tự, hơn một nghìn vị tỳ kheo tập trung lắng nghe
Phần thứ hai gọi là An Patimokkha, có nghĩa là Đức Phật đã chỉ định cho các vị tỳ kheo nên thực hành Bổ Tát lễ – Uposatha mỗi tháng hai kỳ vào ngày 15 và 30 (hoặc 29). Lễ Bổ Tát là một hình thức thực hành định kỳ để các vị xuất gia có cơ hội quán chiếu lại giới hạnh của mình, giữ gìn nó cho tinh nghiêm và thuần khiết. Nếu trong quá trình tu hành có sơ sót về tiểu giới, các vị sẽ cùng nhau sám hối và sửa chữa, từ đó duy trì nền tảng đạo đức vững chắc cho cộng đồng tăng chúng.
Giới Luật – Nền Tảng Của Phật Giáo
Ngày nay, Chư Tăng Phật giáo Nam truyền vẫn còn gìn giữ truyền thống lịch sử này vì Giới luật là nền tảng của Phật giáo. Có một nguyên tắc rất quan trọng mà Đức Phật đã dạy: “Giới luật còn thì Giáo pháp còn”. Theo ba tạng kinh điển Phật giáo, Đức Phật tuyên bố rằng theo thời gian trôi qua, Luật tạng sẽ hoại diệt sau cùng. Khi nào Luật tạng hoại diệt thì lúc đó là thời Mạt Pháp – đó chính là khởi điểm của việc hết nhiệm kỳ Giáo pháp của một vị Phật tổ.
Vì vậy, việc gìn giữ Giới luật không chỉ là trách nhiệm của các vị xuất gia mà còn là trách nhiệm of người Phật tử tại gia. Khi nền tảng đạo đức này vẫn còn đứng vững, các giáo lý của Đức Phật sẽ tiếp tục sáng rỡ và mang lợi ích cho hàng trăm triệu người.
Các Hình Thức Kỷ Niệm Ngày Rằm Tháng Giêng
Để kỷ niệm ngày lịch sử trọng đại này, giới Phật giáo Nam tông tổ chức lễ rằm tháng Giêng bằng nhiều hình thức nghi lễ khác nhau, mỗi hình thức đều mang mục đích giúp người Phật tử có cơ hội gieo duyên lành và sâu sắc trong Chính pháp.
Các hình thức kỷ niệm phổ biến bao gồm: lễ hội Đặt bát đến chư Tăng để cúng dường, lễ thọ giới dành cho những ai muốn cam kết sống theo năm giới hoặc tám giới, lễ quy y cho những người mới bắt đầu con đường tu học, lễ thuyết pháp để các vị pháp sư giảng giải các kinh điển Phật giáo, và lễ Đầu Đêm Đã (Dhutanga) – một hình thức thực hành đặc biệt mà người Phật tử sẽ thức suốt một đêm để tưởng niệm đức hạnh vĩ đại của Đức Phật.
Lễ Đầu Đêm Đã là một nghi thức đặc sắc nơi người Phật tử không ngủ cả đêm, suy tư về cuộc đời phi thường của Đức Phật – một con người vĩ đại với lý tưởng cao cả, suốt cuộc đời hy sinh và vì quyền lợi của tha nhân. Thông thường, đêm Đầu Đêm Đã được sắp xếp với nhiều tiết mục văn hóa, giáo dục và tu hành: thuyết pháp sâu sắc, chiêm bái kính dâng lễ bái xa lạ, hành thiền để tĩnh tâm, vấn đáp Phật pháp với các bậc tu sĩ, và các chương trình hòa nhạc thể hiện tinh thần Chính pháp.
Người Phật tử tụ họp tại chùa chiều rằm tháng Giêng để tham gia các nghi thức và kỷ niệm sự kiện lịch sử
Những người tham dự một đêm Đầu Đêm Đã, qua những tiết mục đó, chắc chắn sẽ hiểu biết sâu sắc hơn về giáo lý cốt lõi của Đức Phật và sẽ có thêm niềm tin vững chắc đối với Tam Bảo – Ba Bảo vật quý giá nhất trong Phật giáo là Phật, Pháp và Tăng.
Sứ Mệnh Của Ngày Rằm Tháng Giêng Trong Tu Hành Hiện Đại
Ngoài ý nghĩa lịch sử, ngày rằm tháng Giêng còn có một ý nghĩa liên quan đến thời gian tu hành của Đức Phật trong hiện tại. Đức Phật tuyên bố và khẳng định rằng ba tháng sau ngày Đại Hội Thánh Tăng, Ngài sẽ nhập vào Niết-bàn (Parinirvana). Vì lý do này, ngày rằm tháng Giêng còn được gọi là ngày “Phật Di Chúc” – ngày Đức Phật còn lại ba tháng nữa để sống và lưu lại những lời dạy cuối cùng cho con cháu đệ tử.
Điều này nhắc nhở mỗi người Phật tử rằng thời gian của cuộc sống là hữu hạn, không bao lâu thì chúng ta sẽ phải rời bỏ thế gian này. Do đó, chúng ta cần phải cố gắng tu hành hôm nay, không nên để phí phạm thời gian cho những việc vô ích. Mỗi ngày, mỗi giờ, mỗi phút là một quà tặng quý báu mà chúng ta không nên lãng phí.
Ngày rằm tháng Giêng cũng là ngày để mỗi người Phật tử tự đặt câu hỏi: Mình đã tu hành như thế nào trong năm vừa qua? Mình có đạt được những tiến bộ trong việc áp dụng ba lời dạy của Đức Phật không? Mình có thể làm gì tốt hơn trong năm sắp tới để gần gũi hơn với giáo lý Phật?
Kết Luận: Hành Động Thiết Thực Trong Tu Hành
Ngày rằm tháng Giêng là một dịp tuyệt vời để tất cả chúng ta cùng nhau chiêm niệm về ý nghĩa của tu hành Phật giáo. Đây không chỉ là một ngày lễ hội mà còn là một cơ hội để mỗi người Phật tử xem lại con đường tu hành của mình, tái khẳng định niềm tin với Tam Bảo, và quyết tâm tu tập theo lời dạy của Đức Phật.
Hãy thực hành ba lời dạy trong từng ngày hôm nay: “Không làm điều ác, làm các hạnh lành, giữ tâm ý trong sạch”. Những hành động này, tuy đơn giản, nhưng lại là tinh túy của toàn bộ Phật giáo. Khi chúng ta sống theo ba lời dạy này, chúng ta sẽ dần dần tĩnh tâm, giác ngộ sẽ hiện diện, và những phiền não sẽ dần dần được xây xẩm. Ngày rằm tháng Giêng sẽ trở thành ngày khởi đầu của một con đường tu hành chân thực, đầy ý nghĩa và mang lại hạnh phúc cho bản thân và mọi người xung quanh.
Mong rằng, qua những lễ kỷ niệm ngày rằm tháng Giêng, mỗi người Phật tử sẽ hiểu sâu sắc hơn về giáo lý Phật đà, sẽ có thêm niềm tin vững chắc đối với Tam Bảo, và sẽ quyết tâm tu tập để mang lại lợi ích cho bản thân và tha nhân.
